De Basisvaardigheden van de Leraar: De Piramide van Docentvaardigheden
Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 7 december 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘
Inhoudsopgave
- Wat is de Piramide van Docentvaardigheden?
- Niveau 1: De vijf rollen van de leraar
- Niveau 2: Passende werkvormen
- Niveau 3: Omgaan met verschillen
- Niveau 4: Zelfregulatie
- Hoe bepaal je jouw ontwikkelingsniveau?
- Meer leren over docentvaardigheden?
Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in Piramidemodel van Docentvaardigheden van Martie Slooter.
Bron: martieslooteracademie.nl
Elke leraar heeft een set vaardigheden nodig om effectief onderwijs te geven. Deze vaardigheden zijn niet alleen belangrijk voor het soepel laten verlopen van de les, maar ook voor het optimaal ondersteunen van leerlingen in hun leerproces. Het Piramidemodel van Docentvaardigheden, ontwikkeld door Martie Slooter in samenwerking met R. Broesder en F. van Lier, biedt een helder overzicht van deze vaardigheden en helpt docenten om zich systematisch te ontwikkelen.
Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.
Wat is de Piramide van Docentvaardigheden?
Om de vaardigheden van leraren beter inzichtelijk te maken ontwikkelde Slooter samen met Broesder en F. van Lier een piramide model met docentvaardigheden (platformsamenopleiden.nl). De piramide onderscheidt leraarvaardigheden in vier niveaus:
- Vijf (later zes) rollen van de leraar
- Passende werkvormen
- Omgaan met verschillen
- Zelfregulatie
Ik leg de niveaus in dit artikel 1 voor 1 uit. Voordat ik dat doe eerst wat belangrijke context over het model. De opbouw van de piramide is in de basis niet willekeurig. Het model stelt dat de lagere niveaus voorwaardelijk zijn voor de hogere niveaus. Een leraar moet dus eerst de vijf rollen beheersen voordat hij aan de slag kan met passende werkvormen, dan omgaan met verschillen en zelfregulatie. Daarmee zijn de vijf rollen van de leraar voorwaardelijk voor ‘hogere’ docentvaardigheden zoals activerende didactiek, samenwerkend leren, differentiëren, probleemgestuurd leren enzovoort.
Bij navraag betoogt Slooter (2016, geciteerd in Bergmans, 2017) dat zij de piramide vooral als model heeft bedoeld om de dialoog aan te gaan met ervaren leerkrachten. De piramide is daarmee bedoeld als inspiratie voor verdere ontwikkeling en moet niet als een strak lineair model worden opgevat. Het model is niet gebaseerd op onderzoek, maar is ontstaan uit jarenlange ervaring in en met het onderwijs. Dan nu de vier niveaus!
‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/piramide-docentvaardigheden/‘
Niveau 1: De vijf rollen van de leraar
Het eerste niveau van de piramide omvat de basisvaardigheden van een leraar. Slooter (2009) onderscheidt vijf rollen:
- Gastheer
- Presentator
- Didacticus
- Pedagoog
- Afsluiter
Later, in 2018, voegde Slooter in haar boek De zes rollen van de leraar de rol van Coach toe. Hieronder licht ik de eerste vijf rollen toe. Voor meer informatie over de rollen, lees ook het artikel over de zes rollen.
De rol van Gastheer
Als gastheer bouw je een sterke relatie op met je leerlingen. Dit begint bij het contact maken wanneer leerlingen het lokaal binnenkomen, bijvoorbeeld door ze bij de deur te begroeten. Maar het gaat verder dan dat: je creëert een omgeving waarin leerlingen zich welkom en veilig voelen, omdat dit de basis is voor effectief leren.
De rol van Presentator
In deze rol vang je de aandacht van leerlingen en houd je deze vast gedurende de les. Dit begint met het duidelijk presenteren van de lesdoelen en het creëren van een ordelijke leeromgeving. Je stelt gedragsregels op, bewaakt deze en zorgt ervoor dat alle leerlingen betrokken blijven.
De rol van Didacticus
Als didacticus geef je inspirerende instructies en organiseer je het leerproces. Je ondersteunt leerlingen bij het verwerven van kennis, vaardigheden en attitudes. Denk aan het toepassen van activerende werkvormen, het begeleiden van groepswerk en het differentiëren in je lessen.
De rol van Pedagoog
Een veilig en stimulerend leerklimaat is essentieel om leren mogelijk te maken. Als pedagoog geef je positieve feedback, reageer je adequaat op verstoringen en motiveer je je leerlingen. Een goed klassenmanagement vormt de basis voor complexe onderwijsvormen, zoals activerende didactiek en differentiatie.
De rol van Afsluiter
In deze rol reflecteer je samen met de leerlingen op het leerproces. Je bespreekt of de lesdoelen zijn bereikt en hoe het proces is verlopen. Dit helpt leerlingen om inzicht te krijgen in hun leerproces en biedt jou als docent input voor het verbeteren van toekomstige lessen.
Niveau 2: Passende werkvormen
Wanneer je de vijf rollen beheerst, kun je je verder ontwikkelen in de rol van didacticus. Hierbij ga je op zoek naar geschikte werkvormen. Je ontwerp leertaken die leerlingen in staat stellen om de gewenste leerresultaten te effectiever behalen.
Tijdens het ontwerpen maak je gebruik van onderwijskundige theorieën zoals: activerende didactiek, werkvormen, motivatietheorie, en andere fundamentele theorieën om effectief leren te vergroten. Het zorgvuldig kiezen van fundamentele theorie die geschikt is om te gebruiken is een complexe en vereist oefening. Houd tijdens het kiezen van passende werkvormen oog op de constructive alignment in de les zodat de werkvormen aansluiting vinden bij de lesdoelen en toetsing.
Waar een leraar op niveau 1 zijn lesvoorbereiding goed kan doen in het Directe instructie model (het DI-model), op niveau 2 krijgt een leraar vaak behoefte aan een meer complexe variant zoals het activerende directe-instructiemodel (het ADI-model) (Leenders et al. 2002). Bij elke fase van het activerende directe-instructiemodel kiest een leraar passende werkvormen die aansluiten bij de behoeften van de leerlingen. Over beide instructiemodellen heb ik een apart artikel geschreven. Docenten die op dit niveau verder willen dan het ontwerp van een les krijgen behoefte aan onderwijsontwerpmodel. Je vindt een overzicht van de verschillende ontwerp modellen in het artikel over het methodisch ontwerpen van onderwijs.
Niveau 3: Omgaan met verschillen
Op dit niveau ontwikkel je vaardigheden om in te spelen op de diversiteit in je klas. Je leert omgaan met verschillen tussen leerlingen door alternatieve aanpakken te bieden waar nodig. Op dit niveau staat de ontwikkeling van de didacticus en pedagoog centraal.
Leraren worden vaardig in het omgaan met verschillen en bied een alternatieve aanpakken aan leerlingen die dat nodig hebben. Denk hierbij aan thema’s zoals:
- Special educational needs (SEN)
- Ontwikkelingstheorieën
- Intelligentie
- organisatorische- en didactische differentiëren
De leraar is in staat om de gehele groep en ook subgroepen op maat te begeleiden. Een Directe-instructiemodel dat past bij een lesvoorbereiding op dit niveau is het Interactieve, Gedifferentieerde, Directe Instructie model (het IGDI-Model).
Niveau 4: Zelfregulatie
Het hoogste niveau van de piramide richt zich op zelfregulatie. Hier begeleid je leerlingen in het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden zoals leren leren, plannen en zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun leerproces. Als leraar krijg je een meer faciliterende rol in het leerproces. Deze faciliterende rol wordt ook wel coachend genoemd en is de zesde rol van de leraar.
Een leraar op dit niveau geeft complexere opdrachten, motiveert je leerlingen om langere tijd zelfstandig te werken en bied scaffolding in het leerproces. Waar mogelijk geef je leerlingen inspraak in hun leerdoelen.
Een passend instructiemodel is het Gradual realease of Responsibility (het GRR-model). Omdat leraren in deze fase zelf de regie pakken in het vormgeven van het leerproces maken zij ook veel gebruik van onderwijs ontwerpmodellen zoals het hele taak eerst model en het 4C/ID-model.
Een nuttig model op dit niveau is het Gradual Release of Responsibility (GRR-model). Omdat leraren in deze fase zelf de regie pakken in het vormgeven van het leerproces maken zij ook veel gebruik van onderwijs ontwerpmodellen zoals het 4C/ID-model voor het ontwerpen van complexe leertaken.
Hoe bepaal je jouw ontwikkelingsniveau?
Omdat de lagere niveaus voorwaardelijk zijn voor de hogere niveaus van docentvaardigheden is het verstandig om niet aan de slag te gaan met verschillen ofwel te gaan differentiëren in de klas als je de onderliggende niveaus passende werkvormen en de rollen van de leraar nog niet voor elkaar hebt.
Om te bepalen op welk niveau je je ontwikkeling als leraar het best kunt focussen geeft een lesobservatie aan de hand van het ICALT-formulier richting. Het ICALT-lesobservatieformulier is een handig hulpmiddel om te bepalen waar je staat in je ontwikkeling als leraar.
De opbouw in complexiteit en voorwaardelijkheid van de niveaus van het ICALT en de piramide docentvaardigheid hebben een gelijksoortige inrichting. Hoewel de schalen van het ICALT niet volledig overeenkomen met de niveaus van de piramide, kun je wel een indicatie krijgen van waar je je vaardigheden verder kunt ontwikkelen. Lees meer in het artikel over het ICALT-lesobservatieformulier.
Als handvat om aan de slag te gaan met je ontwikkeling op het niveau dat bij je past heb ik verschillende lesvoorbereidingsformulier ontworpen. Je kunt het formulier downloaden via de community voor leraren.
Meer leren over docentvaardigheden?
Wil je meer weten over de niveaus van de piramide en hoe je deze in jouw lessen kunt toepassen? Bekijk dan ook de video’s en artikelen over:
Start vandaag nog met het versterken van jouw vaardigheden en bied je leerlingen onderwijs van de hoogste kwaliteit!
8. Bronnen
Bergmans, A. (2017). Omgaan met verschillen: Onderzoeksverslag: Welke competenties worden verwacht m.b.t. omgaan met verschillen van startbekwame docenten en van docenten die drie jaar werkzaam zijn? Duiven: Quadraam. Beschikbaar via https://www.voc-quadraam.nl.
Slooter, M. (2016). De zes rollen van de leraar. Huizen: Pica.
Op zoek naar praktische kennis over onderwijs en
een betrokken groep collega’s om samen mee te leren?
“Al je vragen over onderwijs, leren en lesgeven snel en op een pek beantwoord door
collega’s en andere experts”
‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘