Vermogensverschillen en lesgeven – Intelligentie en leren Deel 2

Het indelen van leerlingen op capaciteit kan schadelijk zijn. Wanneer is groeperen op capaciteit een goed idee en wie doe je eigenlijk een plezier? In deze video gaan ik in op vermogensverschillen in schoolse capaciteiten en komen en geef ik een aantal handvatten om hiermee om te gaan. Na het kijken van deze video kun je een gewogen antwoord geven op de vraag of, en zo ja, welke vorm van groepering op basis van capaciteiten een oplossing is voor de uitdaging die vermogensverschillen verschillen met zich meebrengt. 

Deze video gaat dus NIET over hoe je om moet gaan met hoogbegaafde leerlingen, al vind je hiervoor in deze video daar wel een goed denkkader. . Ik heb is wel een andere video over hoogbegaafdheid gemaakt die je kunt kijken voor meer informatie.

De reeks video’s over intelligentie en leren bevat meer video’s zoals de video over wat intelligentie is, de video’s over verschillende intelligentie theorieën en de video over het testen van intelligentie. Op de gratis community voor leraren vind je handig een overzicht van alle video’s geordend per thema. Je vindt de community via de link in de beschrijving van deze video.

Toen je zelf op school zat, ben je waarschijnlijk wel eens ingedeeld op basis van je capaciteiten. Dit kan zijn omdat je goed kon knutselen of rekenen, maar ook het niveau van je middelbare school is een voorbeeld van een verdeling op basis van schoolse capaciteit. Bedenk eens kort een voorbeeld van een situatie waarbij jij ingedeeld bent op je capaciteit. Kun je je een voorbeeldherinneren? En welke vorm had dit? Zet de video zo nodig even op pauze om dit moment voor de geest te halen.

..

Nu je een voorbeeld hebt. Hoe reageerde je hierop? Was het duidelijk gemaakt aan jou en je medeleerlingen dat jullie gegroepeerd zouden worden? En zo niet, En zo niet, begrepen jullie de reden en nootzaak van deze indeling? Je kunt de video weer even op pauze zetten. Maar dat hoeft natuurlijk niet. 

..

In deze video ga ik kort in op verschillende manieren van indelen, daarna vertel ik het effect van indelen op basis van een aantal onderzoeken en  als laatste vat ik samen wanneer en op welke manier indelen op capaciteiten een goed idee is. 

Wanneer leerlingen worden ingedeeld op basis van capaciteiten, wordt dit in de literatuur ‘setting’ of ‘streaming’ genoemd. Setting gaat over het indelen van delen van het curriculum voor specifieke leerlingen, waardoor zij een afwijkend curriculum krijgen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een extra rekenuur voor leerlingen die achterblijven of juist een extra uur Spaans voor leerlingen die erg goed zijn bij de rest van de vakken. Streaming gaat over het indelen van groepen waardoor deze groepen een ander curriculum krijgen. Denk hierbij aan Mavo, havo, vwo. Deze manieren van indelen zijn gebaseerd op het idee dat deze leerlingen redelijk vaste niveaus hebben. In het Nederlandse basisonderwijs wordt setting ingezet als structureel middel en gebeurt streaming niet structureel. Na de basisschoolperiode wordt er een duidelijke vorm van streaming toegepast. Er wordt een niveau indeling gemaakt, die van kracht wordt op de middelbare school. De basisschool bepaalt, vaak op basis van resultaten op school in combinatie met resultaten van een cito toets, op welk niveau je wordt ingedeeld op de middelbare school.

Als je kijkt naar onderzoeken over het groeperen op basis van capaciteiten, krijg je een beter beeld wanneer het een goed idee is om dit te doen. 

Onderzoek in de VS heeft consequent aangetoond dat, hoewel groeperen op basis van bekwaamheid hoog presterende leerlingen ten goede komt, het een aantal problemen veroorzaakt voor slecht presterende leerlingen met lage verwachtingen en een laag zelfbeeld (Castle et al., 2005; Garmon et al., 1995). 

In het onderzoek van Kerckhoff (1986), waarin hij middelbare scholieren indeelde in klassen met hoog presterende leerlingen en laag presterende, werd enig bewijs gevonden dat leerlingen in hoog presterende klassen enigszins werden bevoordeeld met grote nadelige gevolgen voor de leerlingen in de laag presterende klassen.

De onderzoeken van Baler (1997a, 1997b, 1997c; Boaler et al., 2000) in de wiskundeles op middelbare scholen wijzen erop dat het groeperen op basis van capaciteiten een belangrijke factor is in de mate waarin ideeën, antwoorden en prestaties worden gevormd. Ook hij geeft aan dat veel leerlingen benadeeld worden door het indelen op basis van capaciteit. Dit kan komen doordat klassen met een lagere capaciteit gemiddeld een kwalitatief lagere instructie krijgen. Leraren bieden deze klassen de doelen immers op een lager niveau aan. De les richt ook zich meer op routineprocedures, en heeft minder wetenschappelijke focus. Ook zijn er in de lage capaciteit klassen vaak meer leerlingen met gedragsproblemen. Dit alles zorgt er ook voor dat de stress van de leraar verhoogt en enthousiasme in de les minder wordt. Deze verschillen in instructie in combinatie met de minder positieve houding van de leraar, zorgen ervoor dat er lage verwachtingen worden gecommuniceerd naar de klas. De aanwezigheid kan dalen en ook het zelfvertrouwen van leerlingen gaat omlaag wanneer zij in de ‘slechte’ klas geplaatst worden. 

Verder hebben de minderbegaafde klassen vaak een onevenredig aantal leerlingen uit een minderheidsgroep en ook meer economisch achtergestelde leerlingen. In feite is er dus sprake van gedwonen segregatie op school. Segregatie betekent in dit geval dat groepen gedwongen bij elkaar geplaatst worden. Hierdoor worden ook de mogelijkheden voor vriendschappen beperkt tot anderen in hetzelfde vaardigheidsbereik.

In de VS zijn initiatieven waarbij gewerkt wordt met extra support voor ‘gewone leerlingen’. 

Scholen krijgen extra middelen ter ondersteuning van verschillende leerlingen.

In dit project passen scholen geen groepering op basis van capaciteiten toe. In plaats daarvan worden extra kansen geboden voor leerlingen aan elk uiteinde van het spectrum. Kortom, ben je ergens erg goed in of juist niet, dan is er voor iedereen hulp op maat. Tot nu toe lijkt het erop dat de zwakkere leerlingen in deze groepen het beter doen en ook de sterke leerlingen presteren beter in deze groepen dan sterke leerlingen in vergelijkbare scholen. Het kan dus ook voordelen hebben in een school en juist goed zijn om het curriculum te richten op specifieke groepen! 

Groeperen op basis van capaciteit gebeurt veel binnen het onderwijs, op veel verschillende manieren en met de beste intenties. Echter wordt dit middel door gebrek aan kennis vaak foutief ingezet met naar mijn mening ernstige gevolgen. Denk bijvoorbeeld aan de keuze van een middelbare school directie om hun vier mavo klassen zo in te delen dat er één sterke klas en één zwakke klas en twee ‘normale’ klassen ontstaan. Op het eerste gezicht lijkt dit voor de school handig; de zwakke klas kan extra ondersteuning krijgen en de sterke klas juist extra verdieping. Toch is deze interventie onjuist en wellicht zelfs onethische te noemen. Zoals je na deze video weet leidt deze werkwijze in veel gevallen tot excellentie beleid en verwaarlozing van de klas met minder presterende leerlingen. De sterkere leerlingen krijgen meer kansen en scoren beter, terwijl de minder sterke leerlingen minder kansen krijgen en slechter scoren. Een meer diverse indeling van deze vier mavo klassen, met hulp op maat binnen de groep voor de sterke en zwakke leerlingen, is een betere keuze en eerlijkere keuze. Tenzij excellentiebeleid en uitval van zwakke leerlingen is wat je wil berijken natuurlijk. Maar diet lijkt me voor eignelijk alle reguliere middelbare scholen geen doel om na te streven.  

Maar genoeg over de negatieve kant, groeperen op basis van capaciteiten is niet alleen maar slecht! De manier waarop is echter van groot belang. Extra hulp voor begaafde of minderbegaafde leerlingen kan enorm stimulerend werken. Differentiëren binnen een klas in de les is een van de meest effectieve manier om met verschillen in capaciteiten om te gaan. Kijk voor meer informatie over differentiëren in de klas de specifieke reeks video’s over differentiëren. 

Samenvattend zou het doel van elke vorm van groeperen op basis van capaciteiten gericht moeten zijn op het bieden van een goede uitdaging en ondersteuning tijdens het leren. Om leerlingen op deze manier optimaal te bereiken in hun zone van naaste ontwikkeling. Over de zone van naaste ontwikkeling heb ik ook een apparte video gemaakt. 

Binnen Europese landen is er een grote verscheidenheid aan werkwijze, met name in de latere stadia van het leerplichtonderwijs. Denemarken gebruikte bijvoorbeeld een vorm van gemengd groeperen, waarbij streaming werd toegepast voor bepaalde onderwerpen. Dit werd afgeschaft in schooljaar 1994/1995. Landen als Finland, Noorwegen, Portugal en Zweden bieden over het algemeen meer leerling specifiek onderwijs.

Deze video ging over vermogensverschillen in de les. Wanneer groepen worden ingedeeld op basis van capaciteiten wordt dit in literatuur ‘setting’ of ‘streaming’ genoemd. Setting gaat over het indelen van delen van het curriculum voor specifieke leerlingen. Streaming gaat over het indelen van groepen waardoor deze groepen een ander curriculum krijgen. 

Klassen indelen op basis van capaciteiten leidt in veel gevallen tot excellentie beleid en verwaarlozing van de klassen met minder presterende leerlingen. Groeperen op basis van capaciteiten kan ook goed gaan. Extra hulp voor begaafde of minderbegaafde leerlingen kan enorm stimulerend werken. Differentiëren binnen een klas in de les is een van de meest effectieve manieren om met verschillen in capaciteiten om te gaan. 

Het doel van elke vorm van groeperen op basis van capaciteiten, moet gericht zijn op het bieden van de goede uitdaging en ondersteuning van de leerling.