ICALT lesobservatieformulier: ‘een betrouwbare methoden voor lesobservatie!’

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 14 december 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat is het ICALT observatieformulier?
2. Wat zijn de zeven schalen van ICALT?
3. Hoe observeer je met ICALT?
4. Hoe Interpreteer je ICALT-scores?
5. Hoe verbeter je concreet gedrag op basis van ICALT?
6. Aandachtspunten bij het observeren met ICALT

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in het ICALT-lesobservatie instrument van Wim van de Grift.

Na het lezen van dit artikel weet je hoe het ICALT observatieformulier opgebouwd is, welke observatiemethode je behoort te gebruiken voor een lesobservateie via ICALT en hoe je de scores kunt interpreteren, zodat er concreet verbetergedrag uit naar voren komt waarmee je effectiever docent gedrag kunt ontwikkelen.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Wat is het ICALT observatieformulier?

Het ICALT observatieformulier is in de begin jaren negentig ontwikkeld door de Nederlandse onderzoeker Wim van de Grift. Het ICALT is een meetinstrument en meet (effectief)docent gedrag door middel van observatie. ICALT staat voor International Comparative Analysis of Learning and Teaching. Het model werd ontwikkeld op basis van onderzoek naar de prestaties van leerlingen. Van de grift haalde uit dit onderzoek allerlei docent gedrag dat hij samenvoegt in het model en zeer uitvoerig teste op betrouwbaarheid en validiteit. Zo bleek uit onderzoek dat uitslagen van het ICALT daadwerkelijk samenhangen met hogere uitslagen op de CITO score van leerlingen. Zo ontstond het ICALT model dat destijds als doel had om de kwaliteit van het primail onderwijs te onderzoeken en verbeteren. Inmiddels is het model ook breed in gebruik genomen in het voortgezet onderwijs. Leuk maar wat kun je hier mee in de les?

Door het meten van docentgedrag met ICALT krijg je zicht op de vaardigheden van leraren. Daarom is het ICALT observatieformulier bruikbaar voor begeleiding en ontwikkeling van leraren. ICALT geeft concreet gedrag aan de hand waarvan een docent kan zich verbeteren. In deze video leg ik uit hoe je het ICALT moet gebruikken en hoe je de score kunt intrepeteren zodat je concreet te verbeteren gedrag overhoud na de observatie. Het ICALT kent zeven schalen die ik in de volgende paragraaf behandel.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/naam_artikel’

2. Wat zijn de zeven schalen van ICALT?

Het ICALT heeft zeven schalen namelijk:

1. veilig en stimulerend leerklimaat
2. efficiënte lesorganisatie
3. duidelijke en gestructureerde instructie
4. intensieve en activerende les
5. afstemmen van instructie en verwerking
6. aandachtspunten bij het gebruik van ICALT
7. betrokken leerlingen

Deze schalen kennen aparte indicatoren en voorbeeldgedrag. Ik zal eerst laten zien hoe deze schalen zijn opgebouwd en welk gedrag gezien wordt als effectief docent gedrag. Daarna zal ik ingaan op hoe je moet observeren met het ICALT observatieformulier en als laatste hoe je de scores kunt interpreteren. 

Afbeelding schalen ICALT observatieformulier

Basisvaardigheden: • veilig en stimulerend leerklimaat  • efficiënte lesorganisatie  • duidelijke en gestructureerde instructie  Gevorderde Vaardigheden: • intensieve en activerende les • afstemmen van instructie en verwerking  • leerstrategieën aanleren  • betrokken leerlingen

Grofweg kun je de schalen opdelen in basisvaardigheden en gevorderde vaardigheden.

Een beginnend leraar kan vaak de eerste vier schalen op voldoende niveau uitvoeren. De volgorde waarin leraren vaardigheden leren beheersen, is min of meer hetzelfde. De schalen lopen op in complexiteit en zijn voorwaardelijk aan elkaar. Een veilig en stimulerend leerklimaat is net wat makkelijker dan een efficiënte lesorganisatie. Na een efficiënte lesorganisatie komt een gestructureerde instructie in enzovoort. Opzich logisch en je kunt je vast voorstellen dat wanneer je nog geen duidelijke uitleg kunt geven, het geen goed idee is om te gaan differentiëren met een klas. Ga ook niet aan de slag met het activeren van leerlingen als je lesorganisatie nog onvoldoende is. Dit wordt waarschijnlijk een rotzooi zonder leerwinst en daar doe je jezelf en je leerlingen geen plezier mee.

Na ongeveer drie jaar leservaring zie je dat de meeste leraren ook de gevorderde vaardigheden op een voldoende niveau kunnen uitvoeren. Noem ze.. gevorderde leraren. Veel leraren vinden hier het einde van hun professionele ontwikkeling. Hiermee bedoel ik niet dat zij niets meer leren maar wel dat ze niet doorgroeien tot de profvoetballer onder de leraren. Daar is niets mis mee want deze leraren beheersen hun vak goed! Er zijn ook leraren die door blijven ontwikkelen in alle schalen. Dit vraagt om deliberate practice (of doelgerichte oefening). Deze leraren ontwikkelen door tot expert leraren.

Afbeelding: schalen ICALT observatieformulier

Basisvaardigheden: • veilig en stimulerend leerklimaat (orde houden) • efficiënte lesorganisatie (klassenmanagement, leerdoelen) • duidelijke en gestructureerde instructie (Begeleidingsstrategieën) Gevorderde Vaardigheden: • intensieve en activerende les (activerende didactiek en feedback) • afstemmen van instructie en verwerking (differentiëren en e.n.) • leerstrategieën aanleren (Leerprocessen) • betrokken leerlingen (motivatie)

Om invulling te geven aan de schalen kun je denken aan thema’s zoals orde houden, klassenmanagement, leerdoelen, begeleidingsstrategieën, activerende didactiek, feedback, differentiëren, educational needs, leerprocessen en motivatie. Maar ook meer fundamentele thema’s zoals de Leertheorieën, de onderwijs blend, intelligentie en hersenwerking. Deze lijst is niet volledig en bedoeld om je een idee te geven in welke hoek je meer video’s en theorieën kunt zoeken wanneer je je verder wil verdiepen.

3. Hoe observeer je met ICALT?

Om te gaan observeren moet je niveautje dieper het observatieformulier in. We kijken daarvoor naar de indicatoren en de voorbeelden van goed leraargedrag.

Hieronder zie je het ICALT observatieformulier. Als je nu denkt: WOW wat moet ik hiermee, kan ik me dat voorstellen! Wanneer je het ICALT voor het eerst ziet is het nogal veel informatie die op twee pagina’s gepropt staat. Aan die complexiteit gaan we wat doen! Aan de hoeveelheid niet overigens. Die blijft hetzelfde:) 

Je ziet hier de schalen die we net al noemde. Daar achter staan de indicatoren. Achter de indicatoren vind je voorbeelden van goed gedrag in de onderwijspraktijk.

Laten we inzoemen een veilig en stimulerend leerklimaat. Als ik bij leraren in de klas ga observeren en ik kijk specifiek naar deze schaal dan gebruik ik de vier indicatoren van deze schaal. De eerste is ‘De leraar toont in gedrag en taalgebruik respect voor de leerling’. Deze scoor ik op een niveau van 1 tot en met 4. Niveau 1 is overwegend zwak en vier is overwegend sterk. Vanaf een twee spreken we van een voldoende.. 

Als observator zomaar een score geven voor de schaal is niet zo zuiver daarom komt de score voort uit het gedrag dat ik gezien heb in de les. Dit is waarom elke indicator voorbeelden van gedrag heeft.

De eerste indicator ‘De leraar toont in gedrag en taalgebruik respect voor de leerling’ heeft als voorbeeld van gedrag de leraar laat de leerlingen uitspreken en de leraar luistert naar wat leerlingen zeggen. Deze scoor ik op waargenomen of niet waargenomen. Dus als ik het niet gezien heb dan is het een nul en als ik het wel gezien heb dan is het een 1. Hieruit komt de score op het niveau voor de indicator.

LET OP! Het geven van een score gebeurt niet door een optelsom van al het geobserveerde gedrag maar een interpretatie van wat ik als observator gezien heb. Het kan dus zo zijn dat ik maar een soort gedrag gezien heb of zelfs of zelfs ander gedrag dat in lijn ligt met het tonen van respect voor de leerlingen en dat ik op basis daarvan een niveau score van 4 geef. Het kan ook andersom het geval zijn. Ik heb al het gedrag gezien maar niet zo goed en dus is de niveauscore 1. De verschillende niveauscores op de indicatoren leveren vervolgens een schaalscore op voor het veilig en stimulerend leerklimaat. 

Je hebt een score nodig op alle indicatoren voor een schaalscore! Het is niet mogelijk om maar een deel van de indicatoren te observeren dit makt dan is de score op de schaal waardeloos. Het is wel mogelijk om indicatoren of zelfs een hele schaal niet te observeren omdat je het gedrag simpelweg niet gezien hebt. De schaalscore zal dan ook laag uitvallen. Dit is niet erg en zie je veel bij docenten in ontwikkeling. Zij zijn simpelweg nog niet toe aan de complexere schalen.  

4. Hoe Interpreteer je ICALT-scores?

Wanneer de score juist geïnterpeteerd wordt draagt deze optimaal bij aan je ontwikkeling als leraar maar Hoe haal je nu de juiste les uit de observatie? Of als je observeerder bent hoe geef je de juiste feedback?

Wanneer je wil leren is heb belangrijk dat je je in de zone van naaste ontwikkeling bevindt en niet in de frustratie zone.

Iedereen kent het gevoel van frustratie wanneer een leertaak veel te moeilijk is. Je kunt er dan niets mee. Waneer je feedback geeft en je krijgt de reactie: O, leuk dat ga ik proberen of Haha had dat eerdergezegd dan had ik het gedaan. Dan zit je goed! Bekijk voor meer informatie over de zone van naaste ontwikkeling en feedback geven de videos daarover. In het icalt kun je deze zone van naaste ontwikkeling als volgt vinden… 

Hoe bepaal je de zone van naaste ontwikkeling van een docent?

Zoals we benoemde zijn de schalen oplopend in complexiteit. Daarom is het vaak zo dat een observatie er zo uit ziet. De score grofweg wordt steeds lager. 

Voorbeeld observatie ICALT

3.0 – veilig en stimulerend leerklimaat  2.8 – efficiënte lesorganisatie  3.0 – duidelijke en gestructureerde instructie  2.3 – intensieve en activerende les 2.0 – afstemmen van instructie en verwerking  1.1 – leerstrategieën aanleren  1.5 – betrokken leerlingen

Je vind de zone van naaste ontwikkeling bij de eerste schaal die onder de 2.5 scoort. Meestal volgen er na de score onder de 2.5 ook alleen maar lagere scores zoals in het voorbeeelt te zien is. In dit geval bevind de zone van naaste ontwikkeling zich dus in de schaal intensieve en activerende les. 

Dat is top maar waar ga je nu aan werken. Het is te vaag om te werken aan een intensieve en activerende les in het algemeen. Daarom kijken we weer naar de voorbeelden van een goede practijk die achter de schalen staan. 

5. Hoe verbeter je concreet gedrag op basis van ICALT?

Om tot het gedract te komen, kijken we eerst naar de zwak scorende indicatoren. Stel je voor een leraar had een score op de indicatoren van 3 1 3 3 3 1 2. Dan gaan we bij de indicatoren die laag scoren op zoek naar gedrag dat niet geobserveerd is. In dit geval zijn het de indicatoren ‘stimuleert het zelfvertrouwe van zwakke leerlingen’ en ‘zorgt voor interactieve instructie’.

Wanneer bepaald gedrag niet geobserveerd is zijn dit mooie concrete aanknopingspunten om mee aan de slag te gaan. bijvoorbeeld geef op een positieve wijze feedback op vragen van zwakke leerlingen en honoreer hun bijdrage. Bevorder de onderlinge interactie tussen leraar en de leerling en tussen leerlingen onderling. Dit is concreet gedrag dat je de volgende les kunt verbeteren. Op deze manier kom je van een opservatie, tot de scaal die voor jou interessant is, en gebruik je de zwakke indicatoren om tot concrete gedragingen te komen waarop je kunt focusen in je volgende les. Een kind kan de was doen!

Uitzonderingen bij het zoeken naar de zone van naaste ontwikkeling!

Nog twee uitzonderingen. Soms is dat een score niet zo netjes afloopt en ziet de score ziet er bjivoorbeeld zo uit.

Voorbeeld observatie ICALT

3.0 – veilig en stimulerend leerklimaat  2.8 – efficiënte lesorganisatie  3.0 – duidelijke en gestructureerde instructie  2.3 – intensieve en activerende les 3.0 – afstemmen van instructie en verwerking  1.5 – leerstrategieën aanleren  1.4 – betrokken leerlingen

In deze gevallen is het de vraag of de zone van naaste ontwikkeling zich bevint in de eerste socre onder de 2.5 of in de tweede score onder de 2.5. Ofwel wil deze leraar zijn ontwikkeling focesen op de schaal ‘intensieve en activerende les’ of in de schaal ‘leerstrategieën aanleren’. Ben je observator ga in dit geval dan samen met de leraar na of de score bij een intensieve activerende les klopt en dat dit inderdaad de schaal is waarin gezocht moet worden naar ontwikkelpunten of dat er een foutje in de observatie geslopen is en dat schaal ‘leerstrategieën aanleren’ de juiste schaal is om de ontwikkeling op te richten. Leraren weten dit vaak vlekkeloos van zichzelf. Daarna kun je binnen de schaal weer te werk gaan zoals ik net al vertelde. Zoek de laag scorende indicatoren en het gedrag dat niet geobserveerd is als aanknopingspunten ter verbetering. 

Als laatste komt het soms voor dat de cijfers een groot rommeltje zijn. In dat geval is er iets fout gegaan tijdens de observatie of in de les. Plan in deze gevallen gewoon een nieuwe observatiemoment in. Maak niet de fout om een slechte obseratie toch te gaan intrepeteren. Hiermee doe je meer kwaad dan goed.

6. Aandachtspunten bij het observeren met ICALT

Een aantal aandachtspunten bij het observeren. De eerste twee punten heb ik net al behandeld

• De Schaalscore = het gemiddelde van de indicatoren van en schaal
• Een missende score bij de indicatoren maakt de schaalscores waardeloos
• Kies bij twijfel laag dus twijfel je tussen 2 of 3 kies dan altijd voor 2
• Begrip van de indicatoren en een globaal idee waar welke staat
• Kijk door de bril van de indicatoren en het gedrag en niet door de eigen bril van wat goed onderwijs is.
• Parkeer je eigen mening → houd de definitie van het observatieformulier aan. De meeste leraren hebben goede opvattingen over wat goed onderwijs inhoud. Deze opvattingen en de definities die ze hierbij gebruiken verschillen wel sterk van leraar tot leraar. Probeer, ondanks je eigen inzichten en overtuigingen, zo dicht mogelijk bij de defenities van het goede gedrag aan te blijven. Je kunt het ICALT observatieformulier beschouwen als een meetlint dat je goed moet gebruiken. Leg je het meetlind scheef neer dan is de afstand die je meet onjuist. Het zelfde geldt voor het ICALT. Gebruik het zoals het bedoeld is.
• Oefenen met het gebruik van het ICALT observatieformulier. Als haalbaar is observeer dan samen lessen zodat je deze kunt bespreken en je beoordeling kunt 
• Calibreren. Een andere manier dit te doen en beter te worden in het observeren met ICALT is door een opgenomen les te beoordelen en de resultaten te bespreken. Het voordeel is dat de observatie door iedereen tijd en plaats onafhankelijk gedaan kan worden. Daarnaast is het hierdoor mogelijk de zelfde les met grotere groepen docenten te observeren en calibreren. 

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘