Didactiek in de praktijk: Wat is het, welke werkvormen gebruik je, en hoe ontwikkel je je didactische vaardigheden?

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 30 november 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat wordt bedoeld met didactiek?
2. Wat zijn goede didactische vaardigheden?
3. Wat is het verschil tussen pedagogiek en didactiek?
4. Wat zijn 5 didactische werkvormen?
5. Hoe ontwikkel je je didactische vaardigheden?
6. 6. Meet je docentontwikkeling!

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in didactiek en didactische vaardigheden.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Wat wordt bedoeld met didactiek?

Didactiek is de kunst en wetenschap van het onderwijzen. Het draait om het ontwerpen, uitvoeren en evalueren van onderwijs dat effectief en betekenisvol is voor de leerling. Centraal in didactiek staan vragen zoals: Hoe leren mensen het beste? en Hoe kun je onderwijs zo vormgeven dat het optimaal aansluit bij hun behoeften?

Bij het toepassen van didactiek speelt het gebruik van didactische werkvormen een cruciale rol. Denk hierbij aan werkvormen als directe instructie, samenwerken in groepen, of zelfstandig leren. Deze werkvormen worden afgestemd op de leerdoelen en de behoeften van de leerlingen. Zo kan directe instructie effectief zijn voor het overbrengen van basiskennis, terwijl samenwerkend leren beter past bij het ontwikkelen van sociale vaardigheden en kritisch denken. Wil je meer weten over het inzetten van effectieve werkvormen? Lees dan het artikel over directe instructie.

Daarnaast zijn concepten zoals chunking en scaffolding belangrijk in didactiek. Bij chunking wordt complexe informatie opgedeeld in kleinere, behapbare delen, waardoor het werkgeheugen minder wordt belast. Scaffolding biedt leerlingen tijdelijke ondersteuning, bijvoorbeeld door het stellen van gerichte vragen of het geven van hints (cues en prompts), totdat ze zelfstandig verder kunnen.

2. Wat zijn goede didactische vaardigheden?

Didactische vaardigheden zijn essentiële competenties voor elke docent en vormen de basis voor effectief onderwijs. Een voorbeeld hiervan is het vermogen om complexe onderwerpen helder uit te leggen. Dit kan door gebruik te maken van technieken zoals het geven van visuele cues (bijvoorbeeld grafieken of schema’s) en het aanmoedigen van actieve betrokkenheid via vragen en discussie. Deze aanpak sluit aan bij de dual coding theory, waarbij tekst en beeld samen worden ingezet om de leerstof beter te begrijpen. Lees meer hierover in het artikel over dual coding.

Een ander belangrijk onderdeel is het geven van gerichte feedback. Effectieve feedback helpt leerlingen inzicht te krijgen in hun voortgang en biedt concrete handvatten om te verbeteren. Dit sluit aan bij cognitieve load-theorie, waarbij je rekening houdt met de mentale belasting van de leerling tijdens het leerproces. Je kunt meer lezen over het belang van cognitieve belasting in het artikel over cognitieve load-theorie.

Daarnaast is het hanteren van scaffolding en modelleren cruciaal. Door leerlingen eerst mee te nemen in een voorbeeld en hen daarna stap voor stap te begeleiden, creëer je een veilige leeromgeving waarin ze kunnen groeien. Meer over modelleren lees je in het artikel over modelling.

Door als docent bewust te werken aan je didactische vaardigheden, kun je een leeromgeving creëren waarin leerlingen optimaal tot ontwikkeling komen. Meer weten over hoe je dit kunt doen? Bekijk onze uitgebreide kennisbank op Een Meester in Leren.

3. Wat is het verschil tussen pedagogiek en didactiek?

Hoewel pedagogiek en didactiek nauw met elkaar verbonden zijn, richten ze zich op verschillende aspecten van het onderwijs. Pedagogiek draait om het opvoedkundig begeleiden van leerlingen. Het richt zich op de ontwikkeling van waarden, normen, en sociale vaardigheden en het creëren van een veilige en stimulerende omgeving waarin leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Didactiek daarentegen gaat specifiek over het proces van lesgeven en leren. Het omvat methoden, technieken en strategieën om kennis en vaardigheden effectief over te brengen. Waar pedagogiek meer draait om de relatie tussen docent en leerling, focust didactiek op de inhoud en vormgeving van het onderwijs.

In de praktijk komen pedagogiek en didactiek samen. Een effectieve docent weet hoe hij of zij pedagogische principes, zoals het bouwen van een goede relatie met leerlingen, kan combineren met sterke didactische vaardigheden om zowel een veilige als leerzame omgeving te bieden. Wil je meer weten over hoe deze disciplines samenkomen in de praktijk? Bekijk het artikel over effectief lesgeven.

4. Wat zijn 5 didactische werkvormen?

Didactische werkvormen zijn de manieren waarop lessen worden ingericht om leerdoelen te bereiken. Een goede keuze van werkvormen kan het leren effectiever en interessanter maken. Hieronder staan vijf veelgebruikte werkvormen:

1. Klassikale instructie: Ideaal voor het uitleggen van nieuwe stof of het bespreken van complexe onderwerpen. Dit sluit aan bij het model van directe instructie.
2. Zelfstandig leren: Leerlingen werken individueel aan opdrachten, wat bijdraagt aan hun zelfstandigheid en zelfregulatie.
3. Samenwerkend leren: Leerlingen leren van en met elkaar, bijvoorbeeld door groepsopdrachten of discussies. Meer hierover lees je in het artikel over samenwerkend leren.
4. Activerende werkvormen: Werkvormen zoals een debat, quiz, of rollenspel die leerlingen uitdagen om actief deel te nemen. Deze vormen zijn onderdeel van activerende didactiek.
5. Praktijkgericht leren: Leren door te doen, bijvoorbeeld via stages, simulaties of praktijkopdrachten.

Activerende didactiek speelt een grote rol in het effectief inzetten van werkvormen. Volgens Gerard Westhoff moeten werkvormen leerlingen niet alleen motiveren, maar ook cognitief uitdagen en bijdragen aan diepgaand leren. Wil je meer weten over hoe je activerende didactiek succesvol inzet? Lees ons artikel over de effectiviteit van activerende didactiek volgens Gerard Westhoff.

Door bewust te kiezen voor een mix van deze werkvormen, passend bij de leerdoelen en doelgroep, kun je leerlingen actief en effectief betrekken bij hun leerproces.

5. Hoe ontwikkel je je didactische vaardigheden?

Het ontwikkelen van didactische vaardigheden is essentieel voor elke docent die wil groeien in het vak. Om je vaardigheden naar een hoger niveau te tillen, kun je gebruikmaken van praktische strategieën en wetenschappelijk onderbouwde methoden. Hier zijn enkele concrete stappen:

Experimenteer met verschillende didactische werkvormen

Een effectieve manier om je didactische vaardigheden te verbeteren, is door bewust te experimenteren met nieuwe werkvormen. Probeer bijvoorbeeld activerende werkvormen een andere vorm van het directe instructie model of een compleet andere aanvlieg route zoals het flipped classroom-model, probleemgestuurd leren (PGL), het hele taak eerst model, blooms mastery learning of didactische differentieren. Dit helpt je om flexibel in te spelen op de behoeften van je leerlingen.

Gebruik data om je lessen te verbeteren

Onderwijs wordt steeds meer datagedreven. Analyseer toetsresultaten of feedbackformulieren om te zien welke onderdelen van je lessen effectief zijn en waar leerlingen vastlopen. Dit sluit aan bij het principe van evidence-informed onderwijs, waarbij je beslissingen baseert op data en wetenschappelijk onderzoek. Er zijn veel modellen die uit gaan van een evidence informed aanpak. een aantal voorbeelden zijn instructional design modellen, de PDCA-cyclus en Handelingsgericht werken.

Maak gebruik van modelling en scaffolding

Modelling, ofwel het voordoen van een taak, en scaffolding, waarbij je leerlingen doormiddel van cues en prompts stapsgewijs begeleidt, zijn krachtige technieken om complex leren te ondersteunen. Door bijvoorbeeld een probleemoplossingsstrategie hardop te demonstreren, geef je leerlingen inzicht in het denkproces achter een taak. Lees meer over deze technieken in de artikelen over scaffolding en modelling.

Leer van anderen via intervisie

Intervisie is een gestructureerde manier om samen met collega’s te reflecteren op je onderwijspraktijk. Door casussen te bespreken en te leren van elkaars aanpak, ontdek je nieuwe methoden en oplossingen die je direct kunt toepassen in je eigen les. Tools zoals collegiale intervisie en de STAR(R)-methode kunnen hierbij helpen.

Gebruik technologie om je lessen te versterken

Digitale tools zoals interactieve whiteboards, educatieve apps, en gamification maken je lessen dynamischer en interessanter. Combineer technologie met principes zoals dual coding theorie en cognitieve load theorie om ervoor te zorgen dat leerlingen effectief leren, zonder cognitieve overbelasting. Het SAMR model en T-Pack model bieden een kader voor het inzetten van technologie om je les te versterken.

Focus op specifieke vaardigheden

Als je merkt dat bepaalde aspecten van je lesgeven beter kunnen, focus je dan op één vaardigheid tegelijk. Wil je bijvoorbeeld sterker worden in het stellen van vragen orde houden of motivatie ? Verdiep je dan in gesprestechnieken zoals de kunst van gespresvoering, orde houden zoals de 10 principes van Bennet, of de erschillende vormen van motivatie. Kleine, gerichte verbeteringen hebben vaak een groot effect.

6. Meet je docentontwikkeling!

Door nieuwe strategieën te combineren en continu te leren, blijf je groeien als docent en kun je je lessen steeds beter afstemmen op de behoeften van je leerlingen. Om je eigen groei in kaart te brengen is het raadzaam om één observatie instrument te kiezen en deze over langere tijd in te zetten. op deze manier kun je je ontwikkeling nouwkeuriger in beeld krijgen en beter volgen over tijd.

Het meest gebruikte en betrouwbaarste observatieinstrument voor docentontwikkeling in europa is het ICALT instrument. Het ICALT brengt docentontwikkeling in kaart in zeven schalen en geeft de docent na de observatie concreet gedrag terug om op te focusen.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘