Het Hele Taak Eerst Model: Uitdagend en Gedifferentieerd Onderwijs Ontwerpen
Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 15 november 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘
Inhoudsopgave
- Wat is het hele taak eerst model?
- Wat is een hele taak benadering?
- Wat zijn de regels van het hele taak eerst model?
- Welke bouwstenen heeft het hele taak eerst model?
- Hoe pas je het Hele Taak Eerst Model toe?
- Wat zijn de voordelen van het Hele Taak Eerst Model?
- Ontwerp een hele taak in vier stappen
- Ontwerp een hulp op maat in twee stappen
Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in het hele taak eerst model van Fred Jansen.
Aan het einde van het lezen van dit artikel weet je wat het Hele Taak Eerst Model van Fred Janssen is, hoe je het kunt toepassen in je lessen en welke voordelen het biedt voor uitdagend en gedifferentieerd onderwijs. Je begrijpt dat het model draait om starten met een hele taak en het bieden van hulp op maat, ondersteund door ICT om het leerproces efficiënter en flexibeler te maken.
Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.
1. Wat is het hele taak eerst model?
Het Hele Taak Eerst Model, ontwikkeld door Fred Janssen van de Universiteit Leiden, is een krachtige manier om snel en gemakkelijk uitdagend en gedifferentieerd onderwijs te ontwerpen vanuit de bouwstenen die aanwezig zijn in een reguliere les!
Het Hele taak eerst model kent twee regels en vier bouwstenen. Door deze slimme herordening van de vier standaard lesonderdelen aan de hand van de twee regels kun je leerlingen beter ondersteunen en hen motiveren om het beste uit zichzelf te halen. In dit artikel ontdek je wat het model inhoudt, hoe je het toepast, en wat de voordelen zijn voor jouw onderwijspraktijk.
‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/hele-taak-eerst-model/‘
2. Wat is een hele taak benadering?
Een hele taak ontwerp benadering (ook wel hele leertaak, complexe taak of whole task genoemd) wordt gezien als alternatief op de doelgerichte benadering van onderwijsontwerpen en bijbehorende modellen. De hele taak benadering houdt in dat de hele complexe leertaak centraal staat. In hele taak modellen zoals het 4C/ID en het hele taak eerst model van Fred Jansen wordt vanuit de ‘hele taak’ gekeken naar wat een leerling nodig heeft om deze goed uit te kunnen voeren. Daarmee staat de hele taak centraal en is al het andere hulp op maakt in het hele taak eerst model van Fred Jansen.
3. Wat zijn de regels van het hele taak eerst model?
Het Hele Taak Eerst Model is een ontwerpstrategie die uitgaat van twee belangrijke regels:
- Begin met de hele taak.
Je start een les met het einddoel in gedachten. Dit betekent dat je leerlingen direct laat zien wat de grote, betekenisvolle opdracht is waar ze naartoe werken. Dit kan bijvoorbeeld een project, een casus of een complexe opdracht zijn. - Al het andere is hulp op maat.
Alle andere onderdelen van de les, zoals uitleg, voorbeelden en deelopdrachten, worden beschouwd als hulpmiddelen om leerlingen te ondersteunen bij het bereiken van de hele taak.
Deze aanpak wijkt af van traditionele methoden, waarin vaak eerst uitleg en deelopdrachten worden gegeven voordat leerlingen de grotere opdracht krijgen. Door meteen met de hele taak te beginnen, krijgen leerlingen een helder beeld van wat ze moeten kennen en kunnen, en kunnen ze zelfstandig keuzes maken over de hulp die ze nodig hebben. Daarnaast kent het hele taak eerst model vier Bouwstenen, waarmee door recombinatie lessen kunnen worden gemaakt.
4. Welke bouwstenen heeft het hele taak eerst model?
Het Hele Taak Eerst Model herkent vier bouwstenen in een les. Je zult de bouwstenen wel herkennen uit je eigen onderwijspraktijk. De bouwstenen zijn:
- Uitleg: De leerstof wordt in algemene termen gepresenteerd
- Uitgewerkt voorbeeld: De leerstof wordt aan de hand van een concreet voorbeeld geïllustreerd of gedemonstreerd.
- Hele taak: Een opdracht die leerlingen uitdaagt om de kern van de leerstof te productief te gebruiken in een nieuwe situatie.
- Deeltaak: Een opdracht die van leerlingen vraagt om een klein deel van de leerstof te reproduceren of toe te passen.
Het hele taak eerst model ordend deze bouwstenen op een andere manier.
5. Hoe pas je het Hele Taak Eerst Model toe?
In veel reguliere lessen wordt vaak gestart met uitleg over de leerstof, soms ondersteund door een uitgewerkt voorbeeld. Daarna krijgen leerlingen deelopdrachten om specifieke onderdelen van de leerstof te oefenen. Als er al een hele taak wordt aangeboden – een opdracht waarin de leerstof in een nieuwe situatie moet worden toegepast – gebeurt dit meestal pas aan het einde van de les of lessenreeks. Het ‘hele taak eerst’-principe draait deze volgorde om: je begint juist met het introduceren van de hele taak.
Hoewel het idee achter een ‘hele taak benadering’ niet nieuw is, vormt het de kern van veel moderne onderwijsvormen. Denk hierbij aan leerlinggestuurd onderwijs, zoals probleemgestuurd leren, competentiegericht onderwijs en begeleid ontdekkend leren, maar ook aan meer docentgestuurde benaderingen zoals taakgerichte directe instructie en de meester-gezel-methode.
Wat wél anders is aan het model is de manier waarop je als docent tot een hele taak komt. Vaak wordt aangenomen dat een hele taak volledig nieuw en vanaf de grond af aan ontworpen moet worden, wat tijdrovend en arbeidsintensief is. De hele taak eerst aanpak laat zien dat zulke taken vaak al in het onderwijs bestaan. Door deze taken simpelweg naar voren te halen en ze als startpunt van je lessen in te zetten, maak je optimaal gebruik van wat er al beschikbaar is.
6. Wat zijn de voordelen van het Hele Taak Eerst Model?
Het Hele Taak Eerst Model biedt diverse voordelen voor zowel docenten als leerlingen:
Voor leerlingen
- Alleen doen wat nodig is om de hele taak te maken.
- Zelf het niveau en de aanpak bepalen, afgestemd op wat ze willen en kunnen.
- Samenwerken aan vergelijkbare taken zonder extra opdrachten, maar met eigen complexiteit.
- Direct aan de slag op hun eigen niveau, met meer tijd voor extra hulp indien nodig
Voor docenten
- Geen aparte opdrachten nodig voor differentiatie.
- Meer gemotiveerde leerlingen door keuzevrijheid in aanpak.
- Meer tijd en ruimte om leerlingen te ondersteunen die dat nodig hebben.
- Inzicht in wat leerlingen zelfstandig kunnen, vaak meer dan verwacht.
- Flexibeler en creatiever omgaan met lesmateriaal en methodes.
- De rol van docent en schoolboek verandert van leidend naar ondersteunend, wat vaak prettig werkt.
7. Ontwerp een hele taak in vier stappen
Een hele taak is een motiverende opdracht waarbij leerlingen het grootste deel van de leerstof van een les of lessenreeks toepassen in een nieuwe situatie. Om een hele taak te ontwerpen, zijn twee belangrijke elementen nodig: de inhoud en de situatie. Deze elementen vormen de basis van het ontwerpschema. Voor het ontwerpen van een hele taak geeft Fred Jansen vier stappen die hij per stap illustreerd met praktische tips.
Stap 1. Formuleer de kern van de leerstof
- Beperk je tot de kern.
- Gebruik desgewenst kerndoelen (PO) of eindtermen (VO) om de kern van de leerstof vast te stellen.
- Gebruik leerstofoverzichten uit je methode.
Stap 2. Formuleer mogelijke situaties waarvoor deze leerstof nodig is
- Wees in deze fase niet selectief, noteer alle mogelijke relevante situaties die je te binnen schieten.
- Gebruik eventueel je methode of examenbundels om op ideeën te komen.
- Zoek met termen uit de leerstofkern op sites met betrouwbare en makkelijk toegankelijke informatie zoals <kennislink.nl> en kies dan voor afbeeldingen. Je hebt dan letterlijk in één oogopslag een overzicht van mogelijke situaties en kan meteen doorklikken naar de benodigde en toegankelijke achtergrondinfo.
Stap 3. Kies een geschikte situatie en herformuleer deze tot een hele taak
- Een geschikte taak moet aan twee criteria voldoen: aansprekend zijn voor leerlingen en de kern van de leerstof kunnen dekken. • Herformuleer een situatie in een hele taak door er een opdracht/vraag van te maken. Deze globale formulering van de hele taak kan worden gebruikt bij de introductie, zodat leerlingen kort kunnen nagaan wat ze al weten en kunnen.
- Je maakt een taak eenvoudig leerstofdekkend door leerlingen een lijstje met begrippen en/of vaardigheden (uit de leerstofkern) te geven die ze moeten gebruiken bij de uitwerking van hun taak.
- Bij taken die veel leerstof dekken is het zinvol om een beperkt aantal deelvragen/opdrachten te formuleren. • Met name voor taken waarin vaardigheden centraal staan kan het behulpzaam zijn de hele taak vergezeld te laten gaan met een rubric.
- De taak kan vaak nog aansprekender worden gemaakt door: (a) de situatie concreter te maken; (b) de opdracht in een aardige (werk-)vorm te gieten.
Stap 4. Check op de taak motiverend en leerstofdekkend is en stel waar nodig de taak bij
- Het is vaak nuttig om de taak globaal zelf te maken zodat je kan nagaan welke begrippen en vaardigheden daadwerkelijk nodig zijn om de taak te maken.
- Een gedeeltelijk of globaal uitgewerkte taak kan bovendien later goed worden gebruikt als hulp op maat voor leerlingen die dit nodig hebben.
8. Ontwerp een hulp op maat in twee stappen
Zodra de hele taak is bepaald, kan de bijbehorende hulp op maat worden ontwikkeld. Alles wat normaal gesproken in de lessen wordt aangeboden, kan dienen als ondersteuning. Daarna wordt vastgesteld welke hulp op welk moment beschikbaar is en welke keuzes leerlingen hierin kunnen maken. Voor het ontwerpen van deze hulp op maat geeft Fred Jansen twee stappen die hij illustreed met practische tips.
Stap 1. Noteer alles wat leerlingen als hulp zouden kunnen gebruiken voor maken van de hele taak
Drie basistypen hulp kunnen worden onderscheiden: uitleg, uitgewerkte voorbeelden en deeltaken. • Van elk type hulp kun je meer of minder aanbieden. Je kan bijvoorbeeld volledige uitleg geven, slechts een samenvatting, een schema of maar enkele hints. Je kan een volledig uitgewerkt voorbeeld geven of slechts een gedeeltelijk uitgewerkt voorbeeld et cetera. • Noteer in deze fase alle mogelijke vormen van hulp die je te binnen schieten; de volgorde en welke leerlingen welke hulp krijgen is in stadium nog niet van belang.
Bij hulp wordt veelal gedacht aan hulp bij het uitvoeren van de taak. Indien leerlingen echter betrokken worden bij het formuleren van de taak kan ook in de ontwerpfase hulp worden geboden. Tevens is het belangrijk dat er wordt teruggeblikt op de uitvoering van de taak, omdat daarvan ook veel geleerd kan worden. Hierbij kan ook meer of minder hulp worden aangeboden.
Stap 2. Stel vast welke hulp je in welke volgorde wil aanbieden en of alle leerlingen de hulp krijgen of dat ze hieruit mogen kiezen
Nummer de hulp volgens de volgorde waarin je de hulp aan bod wil laten komen in de lessen. Als hulp tegelijkertijd wordt aangeboden geef dan hetzelfde nummer. • Ga bij iedere vorm van geselecteerde hulp na of alle leerlingen deze hulp wordt aangeboden, of dat leerlingen hiervoor kunnen kiezen (D = differentiatie). • In het algemeen kunnen drie basispatronen in hulp worden onderscheiden (directe instructie, begeleid ontdekkend, meester-gezel). In les(sen) kan door verschillende leerlingen middels verschillende basispatronen worden gewerkt. Bouw go-no go momenten in waarbij leerlingen alleen door mogen nadat jij werk van hen hebt gezien.
Op zoek naar praktische kennis over onderwijs en
een betrokken groep collega’s om samen mee te leren?
“Al je vragen over onderwijs, leren en lesgeven snel en op een pek beantwoord door
collega’s en andere experts”
‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘
Bronen:
- Janssen, F., Hulshof, H., & van Veen, K. (2016). Uitdagend gedifferentieerd vakonderwijs: Praktisch gereedschap om je onderwijsrepertoire te blijven uitbreiden. Universiteit Leiden/Groningen.
- Uitdagend gedifferentieerd vakonderwijs – ICLON
- Differentiëren in het onderwijs Hele taak eerst model – Eenmeesterinleren
- Eenvoudig differentiëren door lestaken om te draaien – Leraar24