Didactische analyse model van Gelder

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 10 november 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat is model didactische analyse?
2. Wat zijn de vier pijlers van het didactisch model?
3. Wat zijn de sleutelvragen van het DA-model
4. Wat is een Didactische Analyse?
5. Het DA-model in de onderwijspraktijk

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in het Didactische Analyse Model van Leon van Gelder.

Na het lezen van dit artikel weet je wat het DA-model is, hoe het model werkt en hoe je het kunt inzetten om de effectiviteit van je onderwijs te verbeteren. 

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Wat is model didactische analyse?

Didactiek betekent de kunst en wetenschap van het onderwijzen. Het draait om de methoden, technieken en strategieën die een docent gebruikt om leerprocessen te ondersteunen en het leren voor leerlingen zo effectief mogelijk te maken. Didactiek richt zich op hoe je lesgeeft, oftewel de manier waarop je kennis en vaardigheden overbrengt aan je leerlingen.Het DA model is een handig hulpmiddel voor leraren die hun onderwijs willen analyseren en aan de hand daarvan willen verbeteren. Het model is ook geschikt als ontwerpmodel om nieuwe lessen of grotere onderwijseenheden vorm te geven. Het model is ontwikkeld door de Nederlandse didacticus Leon van Gelder en ziet er als volgt uit.

2. Wat zijn de vier pijlers van het didactisch model?

Het model heeft de onderdelen:

1. doelstellingen,
2. basissituatie,
3. evaluatie,
4. onderwijs en leermiddelen. waaronder:
   • leerstof,
   • Didactische
   • werkvormen
   • leeractiviteiten.

Naast deze onderdelen heeft het model een aantal sleutelvragen voor leraren die ze kunnen gebruiken bij het voorbereiden, uitvoeren en evalueren van een les.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/da-model/‘

3. Wat zijn de sleutelvragen van het DA-model

De sleutelvragen focussen zich op de onderdelen van het model en zijn:

• Sleutelvraag 1. Wat moeten de leerlingen bereiken? Ofwel de [doelstellingen].
  Het gaat erom dat je omschrijft wat de leerling geleerd moet hebben als gevolg van het onderwijs dat je hebt ingericht en dat de leerling heeft gevolgd. Bekijk voor meer informatie het artikel over de functie van leerdoelen. 
• Sleutelvraag 2. Waar moet ik beginnen? Ofwel De [beginsituatie].
  Het gaat om alles, zowel positief als negatief, dat van invloed kan zijn op het behalen van de leerdoelen in de les. Denk aan het niveau van de leerlingen, de vorige les, je relatie met de klas maar ook het uur van de dag. 
• Sleutelvraag 3. Hoe kan ik het onderwijs geven? Ofwel de [onderwijs en leermiddelen].
  Het gaat om de invulling van de les. Hierbinnen zijn de volgende subvragen zijn te onderscheiden:
  • Sleutelvraag 3a. Welke leerstof moet ik kiezen en hoe moet ik die ordenen?
    Deze vraag is de kern van de inhoud van de les. Het onderwerp waar jouw les over gaat.
  • Sleutelvraag 3b. Welke didactische werkvormen zijn daarbij in te zetten?
    Deze vraag gaat over de vorm die je kiest voor je les en daarmee de activiteiten die je vormgeeft.
  • Sleutelvraag 3c. Welke leeractiviteiten moet ik leerlingen laten uitvoeren?
    Deze vraag gaat over de activiteiten die de leerlingen moeten uitvoeren tijdens jouw les om de doelen te behalen.
  • Sleutelvraag 3d. Welke leermiddelen wil ik gebruiken? 
    Deze vraag gaat over de spullen die er nodig zijn in je les. Pen, papier, een boek, een smartboard. Je weet wat je nodig hebt en of dit al in het lokaal aanwezig is. 
• Sleutelvraag 4. Met welk resultaat heb ik mijn onderwijs gegeven? Ofwel de [Evaluatie]
  Het gaat erom dat je terugkijkt in hoeverre de vooraf gestelde doelen behaald zijn. Hierbij geldt meten is weten. Het antwoord op deze vraag heeft een direct gevolg op de doelstellingen van de volgende les. Wanneer je deze vraag onzorgvuldig beantwoord begin je de volgende les met 1-0-achterstand. 

De sleutelvragen zijn een hulp voor het voorbereiden en uitvoeren van een les, maar kunnen ook gebruikt worden bij het evalueren van een les. Wil je weten waarom een les niet zo verliep als je gepland had dan kun je aan de hand van de vragen een zogeheten didactische analyse maken over de les. 

4. Wat is een Didactische Analyse?

Didactiek betekent de kunst en wetenschap van het onderwijzen. Het draait om de methoden, technieken en strategieën die een docent gebruikt om leerprocessen te ondersteunen en het leren voor leerlingen zo effectief mogelijk te maken. Didactiek richt zich op hoe je lesgeeft, oftewel de manier waarop je kennis en vaardigheden overbrengt aan je leerlingen.

Een Didactische analyse Het DA-model is daarmee niet het enige model is dat geschikt is voor een ‘didactische analyse‘ van je les! Andere modellen focussen zich op andere componenten van je didactiek en daarmee ook op hele andere thema’s, denk bijvoorbeeld aan het Directe instructie model of het motivatiemodel van Ryan en Deci. Het model dat je kiest voor je evaluatie van je les kun je het best af laten hangen van het onderwerp waarover je meer informatie wil hebben. Het evalueren van een les aan de hand van een theoretisch model leidt vaak tot nieuwe inzichten die je kunt gebruiken om je lessen te verbeteren. 

Het is een soort bril die je opzet die focus aanbrengt in een evaluatie. Vraag je een observator te kijken naar de autonomie, competentie en relatie. Dit zijn de aspecten van Ryan en Deci. Of, vraag om te kijken naar fases van het directe-instructiemodel of naar de zojuist behandelde onderdelen van het DA-model. Je zult zien dat je de observator een ‘bril’ opzet, de feedback die je ontvangt waardevoller zal zijn.

5. Het DA-model in de onderwijspraktijk

Ik laat het DA-model zien aan de hand van een voorbeeld uit de biologieles waarin JUF Liza zich voorbereidt op haar les. De les gaat over planten en zoals gezegd heeft Liza heeft besloten om het DA-model van Leon van Gelder te gebruiken om haar onderwijs vorm te geven.

Liza begint met het vaststellen van haar doelen. De leerlingen moeten weten wat planten zijn, hoe ze groeien en hoe ze overleven. De leerlingen moeten ook verschillende soorten planten kunnen onderscheiden en hun eigenschappen en functies beschrijven.

Liza overweegt de beginsituatie. De klas is gemiddeld geïnteresseerd in biologie, maar sommige leerlingen hebben moeite met het begrijpen en onthouden van feiten. Het is ook de vijfde les van de dag.

Om het onderwijs vorm te geven gaat Liza als volgt aan de slag.

Ze kiest en ordent de leerstof. De leerstof over planten staat op het programma en ze ordent deze op basis van de basisbegrippen en maakt een lijst van de soorten planten die de leerlingen moeten kennen.

Als Didactische werkvormen besluit Liza om de les te beginnen met een quiz om kennis te activeren. Vervolgens wil ze de belangrijkste kennis plenair presenteren. Daarna gaan de leerlingen individueel en gezamenlijk aan de slag met een verdiepende leeractiviteit aan de hand van de activerende expert werkvorm. De leerlingen maken opdrachten over de verschillende soorten planten en hun eigenschappen. Daarna wisselen ze uit over de plant waarvan ze de eigenschappen hebben opgezocht. De werkvorm wordt klassikaal afgerond met een klassengesprek. 

Wat betreft Onderwijsleermiddelen gebruikt Liza haar laptop en smartboard voor de instructie. 

Ze print de opdracht en bijbehorende volledige instructie uit op A4 om uit te delen en heeft verschillende boeken over planten voor verdere verdieping. De leerlingen gebruiken hun tablet om op het internet te zoeken naar informatie

Na de les evalueert Liza het resultaat van haar onderwijs. Tijdens de klassikale afronding van de expertwerkvorm wisten de leerlingen veel antwoorden. Daarmee is ze tevreden. Verder realiseert Liza zich dat ze niet goed kan inschatten welke leerlingen het erg goed of juist minder goed begrepen hebben. Ze heeft wel een globaal idee, maar besluit de volgende keer af te sluiten met een korte formatieve toets. Nu bekijkt ze de opdrachten van de leerlingen. Dit kost veel tijd, maar ze komt er achter dat toch niet alle leerlingen de stof beheersen. Op basis van deze resultaten stelt ze haar doelen voor de volgende les wat bij. De volgende les begint ze met een formatieve toets. De leerlingen die goed scoren gaan alvast aan de slag met de volgende opdracht en de rest krijgt nog eens instructie. 

Het DA-model kan je helpen bij het ontwerpen van je onderwijs. Het zorgt ervoor dat je gerichter bezig bent met het ontwerpen van je onderwijs en de leertaken zodat je de doelstellingen van je onderwijs behaalt. Door de interventies in de les steeds te evalueren en op basis daarvan verbeterpunten voor de volgende les te bepalen zorg je ervoor dat je lessen verbeteren.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘