Activerende Didactiek: Voorbeelden, Effectiviteit en Activerende Werkvormen

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 30 november 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat is activerende didactiek?
2. Wat zijn de vier voorwaarden voor activerende didactiek?
3. Wat is de effectiviteit van activerende didactiek volgens Gerard Westhoff?
4. Wat zijn de zes activerende werkvormen?
   
   • 1. Denken, delen, uitwisselen
   • 2. De kennisactivatiequiz
   • 3. De expertwerkvorm
   • 4. Vragen, vertellen, verwoorden
   • 5. Peer instructie
   • 6. Twee waarheden en een leugen

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in de vier voorwaarden voor activerende didactiek uit effectief leren.

Activerende didactiek is een krachtige manier om het leren van leerlingen te stimuleren. Het gaat verder dan alleen beweging of activiteit; het richt zich op het activeren van het werkgeheugen van leerlingen, zodat kennis beter wordt verwerkt en opgeslagen in het langetermijngeheugen. Maar wat houdt activerende didactiek precies in? En hoe kun je dit effectief inzetten in jouw onderwijs? In dit artikel ontdek je de vier voorwaarden, voorbeelden van werkvormen, en de effectiviteit volgens Gerard Westhoff.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Wat is activerende didactiek?

Activerende didactiek is een didactische aanpak waarbij leerlingen actief worden betrokken bij het leerproces. Het doel is de cognitieve processen van leerlingen te activeren. Hierbij worden werkvormen ingezet die het werkgeheugen stimuleren, voorkennis oproepen en nieuwe kennis laten verbinden met bestaande kennis. lees voor meer informatie ook het artikel over de werking van het geheugen en het artikel over de cognitieve processen assimilatie en accommodatie.

Activerende didactiek richt zich op diepgaand leren, waarbij leerlingen niet passief consumeren, maar actief denken, doen en samenwerken. Dit verhoogt niet alleen de betrokkenheid van leerlingen, maar vergroot ook de kans dat de lesstof beklijft in het langetermijngeheugen. Kortom, activerende didactiek zorgt ervoor dat leerlingen door actieve deelname meer en beter leren.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/naam_artikel’

2. Wat zijn de vier voorwaarden voor activerende didactiek?

Om activerende didactiek effectief te maken, moet deze voldoen aan vier belangrijke voorwaarden:

1. Het activeert het leren en denken van leerlingen
   Leerlingen worden cognitief uitgedaagd om actief na te denken over een onderwerp.
2. Het maakt het leren en denken zichtbaar
   De denkprocessen en opbrengsten van de leerlingen worden concreet en inzichtelijk, zowel voor de docent als voor de leerlingen zelf.
3. Er wordt iets gedaan met de opbrengsten
   De resultaten van het leerproces worden besproken, gedeeld en verder verwerkt, zodat ze bijdragen aan verdieping of uitbreiding van kennis.
4. Het benut de samenwerking tussen leerlingen
   Interactie en samenwerking spelen een belangrijke rol bij het versterken van het leerproces.

Deze voorwaarden zorgen ervoor dat activerende didactiek niet alleen boeiend is, maar ook bijdraagt aan effectief leren.

Wat is een voorbeeld van activerende didactiek?

Een voorbeeld van een activerende werkvorm die aan deze vier voorwaarden voldoet, is “Twee waarheden en een leugen”:

• Vraag leerlingen om over een onderwerp twee waarheden en één leugen te bedenken. Ze schrijven deze op zonder aan te geven welke de leugen is.
• Vervolgens delen ze dit in kleine groepjes en proberen ze bij elkaar te raden wat de leugen is.

Dit werkt als volgt:

• Leren en denken activeren: Leerlingen denken na over het onderwerp om tot hun antwoorden te komen.
• Leren zichtbaar maken: De antwoorden worden opgeschreven, waardoor jij als docent en de leerlingen elkaars werk kunnen zien.
• Iets doen met de opbrengst: Door de discussie en nabespreking worden de antwoorden verder uitgediept.
• Samenwerking benutten: Leerlingen overleggen en discussiëren in groepjes.

Deze werkvorm zet leerlingen actief aan het werk en maakt het leren interactief en zichtbaar. Wil je meer voorbeelden zoals deze? Bekijk de video over activerende werkvormen.

Wat is de effectiviteit van activerende didactiek volgens Gerard Westhoff?

Gerard Westhoff, expert in taaldidactiek, beschrijft activerende didactiek als een middel om het leerproces in het werkgeheugen van leerlingen te optimaliseren. Hij vergelijkt dit met het spelen op een flipperkast: de docent kan het leren niet rechtstreeks sturen, maar wel de condities zo inrichten dat de “trefkans” op leerhits zo groot mogelijk wordt.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/naam_artikel’

Westhoff benadrukt dat activerende didactiek helpt om kennis uit het langetermijngeheugen naar het werkgeheugen te halen, waar deze wordt bewerkt door middel van hogere-orde leeractiviteiten, zoals:

• Rangordenen: Volgordes bepalen op basis van criteria zoals tijd of invloed.
• Categoriseren: Groeperen van informatie volgens bepaalde kenmerken.
• Structureren: Ordenen en verbanden leggen, bijvoorbeeld in een mindmap.
• Abstraheren: Essentiële elementen onderscheiden van details.
• Creatief toepassen: Kennis gebruiken in nieuwe situaties, zoals het maken van een ondernemingsplan.

De kracht van activerende didactiek ligt in herhaling en variatie, waardoor kennis en vaardigheden beter beklijven. Meer uitleg hierover vind je in de video’s over de werking van het brein en de leertheorie constructivisme.

Wat zijn de vijf activerende werkvormen?

Activerende didactiek biedt een breed scala aan werkvormen die ontworpen zijn op basis van de eerder genoemde vier voorwaarden. Hier zijn zes voorbeelden van bewezen effectieve werkvormen:

1. Denken, delen, uitwisselen

Activerende didactiek biedt een breed scala aan werkvormen die voldoen aan de vier voorwaarden voor effectief leren. Eén daarvan is Denken, Delen, Uitwisselen, een eenvoudige maar krachtige methode om leerlingen actief te betrekken bij het leerproces.

• Denken: Leerlingen krijgen een vraag of opdracht en denken hier eerst zelfstandig over na.
• Delen: Vervolgens bespreken ze hun ideeën met een klasgenoot, waarbij ze elkaars inzichten vergelijken en verdiepen.
• Uitwisselen: Tot slot presenteren enkele leerlingen hun antwoorden klassikaal en reflecteren ze gezamenlijk op de resultaten.

Deze werkvorm bevordert samenwerking, stimuleert kritisch denken en maakt het leerproces zichtbaar. Wil je meer weten over hoe je deze werkvorm kunt inzetten in jouw lessen? Lees dan het volledige artikel Denken, Delen, Uitwisselen.

2. De kennisactivatiequiz

De kennisactivatie quiz is een krachtige werkvorm waarmee je voorafgaand aan een nieuwe lesstof de voorkennis van leerlingen activeert. Door gerichte vragen te stellen, help je leerlingen om bestaande kennis op te halen en te koppelen aan nieuwe informatie. Hier zijn de drie stappen voor het inzetten van deze werkvorm:

1. Voorbereiding: Stel een quiz samen met vragen die aansluiten bij de kern van de nieuwe lesstof. Kies vragen die de voorkennis van leerlingen prikkelen, zoals begripsvragen of toepassingsopdrachten.
2. Afname: Laat leerlingen de quiz invullen aan het begin van de les. Dit kan individueel of in kleine groepjes, afhankelijk van je doel. Gebruik digitale tools zoals Google Forms of Socrative om het proces te stroomlijnen.
3. Terugkoppeling: Bespreek de antwoorden klassikaal. Dit geeft leerlingen inzicht in hun eigen kennisniveau en biedt de docent handvatten om de lesstof aan te passen aan de behoeften van de groep.

Wil je weten hoe je deze werkvorm effectief kunt inzetten? Lees dan het artikel de kennisactivatiequiz en ontdek praktische tips en tools.

3. De expertwerkvorm

De expert werkvorm is een krachtige methode waarbij leerlingen zich verdiepen in een specifiek deelonderwerp en hierin “expert” worden. Daarna delen ze hun kennis met groepsgenoten, zodat iedereen uiteindelijk over alle onderwerpen beschikt. Deze werkvorm bevordert samenwerking, kritisch denken en het actief verwerken van informatie.

De expert werkvorm werkt in vier stappen:

1. Leerlingen krijgen een deelonderwerp toegewezen om zelfstandig te bestuderen.
2. Experts van verschillende groepen kunnen hun inzichten samenbrengen om kwalitatieve antwoorden te formuleren.
3. In de groep delen de experts hun kennis, zodat de hele groep de leerstof begrijpt.
4. Tot slot wordt iedere leerling individueel getest op de volledige stof, waardoor een gedeelde verantwoordelijkheid ontstaat.

Meer over deze werkvorm en tips voor ICT-integratie vind je in het artikel over De Expert Werkvorm.

4. Vragen, Vertellen, Verwoorden

De werkvorm Vragen, Vertellen, Verwoorden is een gestructureerde manier om leerlingen actief te betrekken bij het leerproces. Het proces bestaat uit drie stappen:

1. Vragen: Leerlingen interviewen elkaar in tweetallen aan de hand van een centrale vraag die de docent heeft voorbereid. Na een eerste ronde wisselen de rollen, zodat iedereen zowel interviewer als geïnterviewde is.
2. Vertellen: In kleine groepen delen leerlingen wat ze tijdens de interviews hebben geleerd. Elk groepslid vat de antwoorden van zijn of haar geïnterviewde samen.
3. Verwoorden: Individueel reflecteren leerlingen op wat ze geleerd hebben en of hun standpunt is veranderd. Dit wordt gedeeld via bijvoorbeeld een Padlet of een klassikale nabespreking.

Door deze stappen worden zowel de denk- als communicatievaardigheden van leerlingen geactiveerd. Bekijk het volledige artikel waarin de activerende werkvorm vragen vertellen verwoorden wordt uitgelegd.

5. Peer instructie

Peer Instruction is een krachtige werkvorm waarbij leerlingen elkaars denkstappen als instructie gebruiken. Deze werkvorm stimuleert samenwerking, kritisch denken en het toepassen van kennis. Het proces bestaat uit vier rondes:

1. Leerlingen beantwoorden een vraag individueel en formuleren hun denkstappen.
2. In kleine groepjes bespreken ze hun antwoorden en redeneringen om samen tot een beter antwoord te komen.
3. Daarna beantwoorden ze de vraag opnieuw met verbeterde denkstappen.
4. Tot slot volgt een klassikale bespreking waarin misverstanden worden besproken en het juiste antwoord wordt toegelicht.

Door technologie zoals Google Sheets of Padlet in te zetten, kun je Peer Instruction nog effectiever maken en samenwerking ook buiten de les mogelijk maken.

Meer details en tips vind je in ons uitgebreide artikel over Peer Instruction.

5. checken in duo’s

Activerende didactiek biedt een breed scala aan werkvormen die effectief leren stimuleren. Eén daarvan is Checken in Duo’s, waarbij leerlingen samenwerken om hun antwoorden te controleren en verbeteren.

1. Individueel antwoorden: Leerlingen maken zelfstandig een opdracht of oefening.
2. Check-in-duo’s: Leerlingen vergelijken en bespreken hun antwoorden met een klasgenoot.
3. Checken met duo’s: Duo’s bespreken hun antwoorden met een ander duo (optioneel).
4. Check-in-de-klas: Klassikaal worden alleen de vragen besproken waarover geen overeenstemming is bereikt.

Deze werkvorm bevordert samenwerking, verdiept het leren en maakt denkprocessen zichtbaar. Wil je meer weten? Lees het volledige artikel over Checken in Duo’s.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘