Toetsen met ALTERNATIEVE TOETSVORMEN

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 29 december 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Waar zijn alternatieve toetsvormen goed voor?
2. Toetsen met een concept map
3. Toetsen met een interview
4. Toetsen met een presentatie
5. Toetsen met een taakverslag
6. Toetsen met een forumdiscussie
7. Toetsen met een rollenspel
8. Toetsen met een STARR intervieuw
9. Toetsen met een openboektoets
10. De stappen van het toetsproces

Variatie in toetsen is belangrijk, maar kan betrouwbaar toetsen zonder pen en papier? Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in toetsen met alternatieve toetsvormen.

Na het lezen van dit artikel weet je waarom alternatieve toetsvormen van belang zijn voor jouw onderwijs en ken je een aantal alternatieve toetsvormen en hun functie zodat je deze gewogen kunt inzetten in jou onderwijs.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Waar zijn alternatieve toetsvormen goed voor?

Veel toetsing en toetsvormen zijn gericht op kennisreproductie en begrip. Toetsing richt het leergedrag van de leerlingen waardoor ze zich, door deze vormen van toetsing, focussen op het uit hun hoofd leren van de stof. Stellen leerlingen jou bijvoorbeeld de vraag; ‘wat moet ik weten of wat moet ik leren..’  Dan denken ze dat er een begripstoets komt en focussen ze hun inspanningen hierop. Hierdoor krijgen de hogere cognitieve niveaus zoals toepassen minder aandacht en komen ze soms zelfs in gevaar.

Zodra de toepassing van kennis wordt gevraagd in de toets zullen leerlingen hun inspanning daarop gaan richten. Het is dan ook aan te raden in je onderwijs een grote variatie aan toetsvormen te gebruiken waarin zowel kennis, vaardigheden, de integratie en het creatief omgaan met deze opgedane kennis en vaardigheden aan bod komt. Hier komt het gebruik van alternatieve toetsvormen om de hoek kijken. Ik behandel in dit artikel acht alternatieve toetsvormen, namelijk:

• de concept map
• het interview
• de presentatie
• het taakverslag of de tijdsspecificatie
• het rollenspel
• de forumdiscussie
• de STAR intervieuw
• de open-boektoets

Dit is zeker geen uitputtende lijst en bedoeld om even verder te kijken dan de welbekende pen en papier toetsen en varianten daarop.

Deze artikel heeft een iets andere aard dan de andere artikelen over specifieke toetsvormen omdat er meerdere alternatieve toetsvormen behandeld worden. Per toetsvorm geef ik een kleine inleiding met het doel van de alternatieve toets en ga ik kort in op mogelijke beoordelingscriteria die je kunt gebruiken. Ik ga niet verder in op de toetsontwikkeling omdat dit enorm kan verschillen per toets situatie en afhankelijk is van de leerdoelen die je wil toetsen. In de artikel over het kiezen van een toetsvorm en toetsontwikkeling ga ik wel dieper in op de toetsontwikkeling. 

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/toetsvorm-alternatieve-toetsvormen/‘

2. Toetsen met een consept map

Als eerste de concept map. Hierbij creëren de leerlingen een overzicht van begrippen met lijnen ertussen die een relatie aangeven tussen de begrippen. Concept mapping richt zich dan ook op verbanden. Een conceptmap wordt vaak gebruikt als leertaak in de les, maar kan ook gebruikt worden als toetsvorm. Geef je leerlingen een lijst met begrippen en vraag ze om deze begrippen met lijntjes aan elkaar te verbinden in een tekening. Ofwel de conceptmap. Voor een goede beoordeling is het vaak nodig de leerlingen ook een toelichting te geven bij de relatielijnen. 

De beoordeling van de conceptmap kan je doen door de conceptmap te vergelijken met een ‘ideale’ concept map. Dat kan niet altijd omdat een ideaal schema niet altijd bestaat. In dat geval kun je de beoordeling focussen op een x aantal juist gelegde relaties en de uitleg bij deze relaties. 

3. Toetsen met een invervieuw

Als tweede een interview (of mondeling). Gebruik deze toetsvorm als het leerdoel is dat leerlingen op een systematische wijze mondeling informatie verzamelen bij anderen. De leerling verzamelt door middel van vragen informatie over een onderwerp. Dit kan gaan om kennis, mening, gevoel of ervaringen van de geïnterviewden en kan door middel van een gestructureerd of vrij interview. Een gestructureerd interview wordt afgenomen aan de hand van een voorbereide set met vragen. Bij een vrij interview heeft de interviewer de taak om de geïnterviewde aan te moedigen en het gesprek zo te laten verlopen dat hij de gewenste informatie verkrijgt. Het vrije interview wordt weleens verward met het voeren van een normaal gesprek. Het verschil is dat het in een normaal gesprek veelal gaat om het uitwisselen van ervaringen of meningen tussen twee personen. Het is aan te raden om de beoordelingseisen te destilleren uit de eisen die passen bij het soort interview dat je kiest. Beoordeel het proces van bevragen en de uitkomst. Is de informatie die gezocht werd ook daadwerkelijk verkregen. 

4. Toetsen met een presentatie

Als derde een presentatie. Er bestaan verschillende varianten van presentaties zoals een mondelinge presentatie, video en posterpresentatie. Het is in een presentatie goed mogelijk om bepaalde inhoud te toetsen, mits de opdracht en de beoordelingseisen transparant en duidelijk zijn voor de leerlingen. Daarbij wordt in een presentatie snel duidelijk of leerlingen in staat zijn om hoofd- en bijzaken van elkaar te scheiden en of ze zich kunnen richten op de essentie van de stof. In de beoordeling kan ook gekeken worden naar de technische kwaliteit en vormgeving van de presentatie. Let er op dat de leerlingen ook instructie en begeleiding nodig hebben voor het eindproduct zelf. Bij een posterpresentatie kunnen afmetingen, aantal woorden en lettergrootte de leerlingen enorm helpen. Wil je hierin niet voorschrijvend zijn, noem dergelijke onderdelen dan zodat leerlingen deze als overweging mee kunnen nemen in de voorbereidingen. 

5. Toetsen met een taakverslag of tijdspecifikatie

Als vierde een TaakVerslag of tijdspecificatie. Door het bijhouden van taken of tijd leren de leerlingen reflecteren op de taak, leertijd of beide. Wanneer je kiest voor beide, stel jezelf dan wel de vraag of het bijhouden van zowel taken als tijd iets toevoegt. Zo niet. Doe het dan niet. Je vraagt de leerlingen vervolgens om individueel een logboek bij te houden. De meest bekende vorm maar gek genoeg niet de meest gebruikte vorm is het bijhouden van een agenda. Geef de leerlingen een aantal vragen aan de hand van het logboek. Heb je doelgericht geleerd? Waar zou je aanpassingen maken? Was de opbrengst wat je had verwacht? Zou je het in de toekomst weer zo aanpakken? De beoordeling kun je doen door het geheel van het logboek en de antwoorden te beoordelen op consistentie, diepgang en volledigheid. Deze criteria kun je natuurlijk specificeren of je kunt eigen criteria toevoegen. 

6. Toetsen met een forumdiscussie

Als vijfde de forumdiscussie. Dit is een manier om begrip en schriftelijk uitdrukkingsvermogen te toetsen. Leerlingen moeten immers argumenten bedenken voor of tegen een bepaald standpunt en deze overtuigend formuleren. Als docent bereid je de onderwerpen voor waarover een discussie gevoerd wordt.  Je kunt ook voorwaarden aan de bijdragen stellen. Zoals “plaats altijd een commentaar en een vraag” of “gebruik minimaal 2 bronnen in je bijdrage”. Op deze manier kun je de kwaliteit van de bijdragen sturen en ook zorgen dat de discussie blijft lopen. Het is aan te raden om de leerlingen hun verschillende bijdragen bij elkaar te laten zetten, eventueel met links naar de juiste pagina. Op die manier hoef je zelf niet op zoek tijdens het beoordelen. De hele discussie lezen en per bijdrage beoordelen in de leerlinglijst kan ook een efficiënte werkwijze zijn. De beoordeling gebeurt op basis van de bijdragen. Beoordelingscriteria zijn moeilijk algemeen te formuleren, omdat deze sterk samenhangen met de opdracht. Denk vooraf na welke vorm en inhoud voor jouw discussie een goede bijdrage maakt en vertaal dit naar beoordelingscriteria. Bedenk er echter niet te veel en houd de criteria breed zodat er genoeg ruimte blijft voor creativiteit. Een rubric kan hierbij uitermate handig zijn. Bekijk voor meer informatie ook het artikel over het gebruik van een rubric.

7. Toetsen met een rollenspel

Als zesde het Rollenspel. Dit is een uitstekende methode om oplossingsvaardigheden van leerlingen in situaties tussen mensen te toetsen. Meestal gaat het over complexe gesprekken of probleemsituaties. In het rollenspel krijgen deelnemers een karakter met achtergrond en een casus. De deelnemers krijgen geen uitgeschreven tekst en zijn vrij om te reageren binnen de kaders van hun karakter. Mijn leerlingen oefenden zo, met elkaar, het telefoongesprek dat zij moesten doen om een stageplek te bemachtigen en hun deelname tijdens het oudergesprek op de ouderavond. 

8. Toetsen met een STARR intervieuw

Als zevende een STARR interview. Star is een uitstekende methode om echt gedrag te toetsen als het niet mogelijk is om het gedrag zelf te observeren. Wanneer het bijvoorbeeld gaat om veel verschillend gedrag dan kun je nog zo vaak langs gaan voor observatie, maar zul je nog niet al het gedrag kunnen observeren. De STARR methode wordt veel gebruikt tijdens sollicitatiegesprekken om te bepalen of een sollicitant in huis heeft wat de functie vraagt. De methode gaat uit van een aantal vragen op vijf verschillende domeinen van STAR dit zijn: De Situatie: Wat was de situatie? De Taak: Wat was je taak? De Actie: Hoe heb je het aangepakt en waarom? Het Resultaat: Heeft het gewerkt en waarom? En de Reflectie: Wat heb je ervan geleerd?

Als docent neem je de leerdoelen als uitgangspunt en begin je met een vraag binnen één van de domeinen. Bijvoorbeeld: kun je een situatie beschrijven waarin je een dier verzorgde? De leerling antwoordt waarna de leraar doorvraagt binnen het domein om meer te weten te komen. De leraar kan ook een ander domein bevragen binnen dezelfde context, bijvoorbeeld:  wat was jouw taak in deze verzorging? Als de leraar een beeld heeft van het gedrag van de leerling, vraagt de leraar naar een ander voorbeeld. Zo komt de leraar er achter of de leerling de leerdoelen heeft bereikt. In de beoordeling is het voor de leraar aan te raden om het benoemde gedrag dat de leerdoelen ondersteunt te noteren en gedrag te noteren dat de leerdoelen niet ondersteund. Zo kan je een motivatie en terugkoppeling te geven op de prestatie van de leerling en daarmee je beoordeling motiveren.

9. toetsen met een openboektoets

Als achtste de Open-boektoets. Deze toetsvorm is bedoeld om hogere orde cognitieve doelen te toetsen waarbij de kenniscomponent normaal gezien ook opgezocht zou worden. Leerlingen mogen hun boeken, aantekeningen, presentaties uit de les of een selectie daarvan meenemen en gebruiken tijdens de toets. De toets bestaat uit casusvragen en andere complexe open vragen. Kennisvragen kennen geen plek in een open-boektoets. Deze kunnen immers gewoon opgezocht worden. De beoordeling gaat verder net zoals bij een normale apenvragen toets. Zie voor meer informatie hierover ook het artikel ‘toetsen met open vragen’.

10. De stappen van het toetsproces

Met dit artikel hoop ik je op weg te hebben geholpen in het proces van toetsen met gesloten vragen. Het kiezen van de juiste toetsvorm is een belangrijke stap om ervoor te zorgen dat jouw toets aansluit bij de leerdoelen en een valide meting oplevert. Voor meer informatie over verschillende toetsvormen kun je ook het artikel over het toetsproces stap 3 Toetsvorm kiezen en toetsontwikkeling lezen.

Zoals beschreven omvat het toetsproces meerdere stappen, van het bepalen van de functie tot het nakijken en rapporteren. Wil je meer weten over alle stappen in dit proces? Bekijk dan de bijbehordende artikelen:

• Stap 1: Bepalen van de functie van de toets: Summatief of Formatief
• Stap 2: Toetsdoelen en het opstellen van een Toetsmatrijs
• Stap 3: Toetsvorm kiezen en toetsontwikkeling
• Stap 4: Nakijken, normeren en rapporteren van een toets

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘