Toetsen met een MONDELINGE toets

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 29 december 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat is een mondelinge toets?
2. Wat is het doel van mondeling toetsen?
3. Wat zijn de voor- en nadelen van mondeling toetsen?
4. Hoe maak ik een mondelinge toets?
5. De stappen van het toetsproces

Mondeling toetsen. Doe het niet! Of toch wel.. Maar wanneer dan? Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in toetsen met een mondelinge toets.

Na het lezen van dit artikel weet je waarvoor je een mondelinge toetsvorm kunt gebruiken. Ken je de voordelen en nadelen ervan en ken je de regels voor het opstellen van een mondeling zodat je kunt beginnen met het ontwerpen van je eigen mondelinge toets.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Wat is een mondelinge toets?

Een mondelinge toets is een toetsvorm waarbij de leerling mondeling antwoord geeft op vragen van de docent. Deze toetsvorm kan zowel summatief als formatief worden ingezet en biedt unieke voordelen, zoals de mogelijkheid tot doorvragen, het vermijden van schriftelijke vaardigheden en het verhogen van de motivatie bij leerlingen. Toch brengt een mondelinge toets ook uitdagingen met zich mee, zoals de tijdsinvestering voor de docent en de betrouwbaarheid van de beoordeling. In deze inleiding ontdek je wanneer en hoe mondeling toetsen effectief kan worden ingezet en waar je rekening mee moet houden bij het ontwikkelen van deze toetsvorm.

Ik behandel in dit artikel het doel, de voor- en nadelen en de toetsconstructie van open vragen. 

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/toetsvorm-mondeling/‘

2. Wat is het doel van mondeling toetsen?

Mondeling toetsen kost veel tijd van de docent, daarnaast is het is bijzonder moeilijk om betrouwbaar, objectief en transparant oordeel te geven. Toch moet dit bij summatieve toetsen wel, daarom is een mondelinge toets in de basis af te raden. 

Toch zijn er enkele situaties waarin een mondelinge toets gewenst is. Inhoudelijk is een mondelinge toets eigenlijk alleen gewenst als de het uitdrukkingsvermogen van de leerling opgenomen is in de leerdoelen. Bijvoorbeeld van een taal of beroep waarin contact met anderen een leerdoel is. 

Daarnaast kan mondeling toetsen tijd schelen wanneer het hele kleine groepen leerlingen betreft. Dan is het opstellen van een toets meer werk dan het mondeling afnemen en beoordelen. Als laatste is een mondelinge toets uitermate geschikt om te compenseren voor onderdelen in de toets anders dan de leerdoelen. Leesvaardigheid bij dyslectische leerlingen is een voorbeeld, maar ook taalzwakte bij bijvoorbeeld allochtone leerlingen en toetsangst bij faalangstige leerlingen zijn voorbeelden. De leerdoelen moeten zich in deze gevallen wel lenen voor een mondelinge toets.

Voorgaande ging over het summatieve gebruik van een mondelinge toets. Je kunt een mondelinge toets ook als formatief instrument inzetten. Ik gaf ooit projectonderwijs waarbij de groepen leerlingen een formatieve mondelinge toets kregen. Hierin werden de leerlingen door mij gevraagd op basis van de rubric en kregen zij cues en prompts over hun werk. Een ander minder georganiseer voorbeeld is het geven van mondelinge feedback op het werk van een leerling. De mondelinge toets kan handig zijn, omdat deze flexibel is en omdat het dialoog een hoge complexiteit kan bevatten. Houd ook bij formatief mondeling toetsen dat de betrouwbaarheid van het toetsmoment laag kan zijn. De kans is nu eenmaal groot dat je iets zegt dat niet helemaal aansluit op de leerdoelen. Dit hoeft overigens niet erg te zijn. Het gebruik van een rubric kan deze betrouwbaarheid verhogen.  

3. Wat zijn de voor- en nadelen van mondeling toetsen?

Voordelen van een mondelinge toets zijn: herformuleren van de vraag, doorvragen, geen beroep op schriftelijke vaardigheden en geen beroep op leesvaardigheden. Als laatste straalt een mondelinge toets iets speciaals uit. Je weet dat je een gesprek gaat hebben over de stof en er niet alleen naar feitjes gevraagd gaat worden. Dit heeft een motiverende werking en leerlingen bereiden zich daarom vaak goed voor op een mondelinge toets.

Zoals gezegd is het nadeel dat een mondelinge toets veel docent tijd kost en het moeilijk om betrouwbaar, objectief en transparant te zijn Het aspect tijd gaan we niet oplossen in de ontwikkeling van de toets, maar laten we eens kijken wat je moet doen om een mondelinge toets naar een hoger niveau te tillen. 

4. Hoe maak ik een mondelinge toets?

De toetsontwikkeling; heeft een aantal regels die je aan kunt houden bij het maken en uitvoeren van een mondelinge toets:

• Twee beoordelaars; ja ja docent tijd. We hadden hem genoemd maar het is zelfs keer twee. Niet omdat een docent niet alle kennis in huis heeft, maar om een betrouwbare toets te krijgen. Vooraf afstemmen over de toetsvragen om deze betrouwbaar te krijgen kan niet omdat er geen vaste set vragen is. Dus wil je een betrouwbare summatieve mondelinge toets neem hem dan samen af. Dit zal voor summatieve toetsen vaker nodig zijn dan voor formatieve toetsen.
• Beoordelaars discussie; stel de beoordeling pas vast na overleg tussen beide beoordelaars. 
• Toetsduur; laat een mondelinge toets niet langer duren dan 60 minuten. Een mondelinge toets is vaak intensief waardoor je bij langere toetsen concentratie gaat meten in plaats van de inhoud van de toets.
• Onderwerpenlijst; stel op basis van de leerdoelen een gevarieerde lijst met onderwerpen en het niveau samen die je gebruikt als leidraad tijdens de afname. Maak inzichtelijk welke onderwerpen belangrijker zijn en stel hierover meer vragen. Je kunt een toetsmatrijs gebruiken zoals bij stap 2 van het toetsproces vastgesteld is. 
• Transparantie in inhoud; deel de onderwerpen, leerdoelen en beoordelingscriteria met de leerlingen. 
• Transparantie in procedure; deel de procedure van de toets met de leerlingen. Denk aan zaken zoals hoe verloopt de toets, waar is de toets en hoe ontvang je je beoordeling. 
• transparant in beoordeling; gebruik bijvoorbeeld een rubric waarop je de leerling kunt scoren op de verschillende componenten van de toetsing. 
• van eenvoudig naar complex; een mondelinge toetsafname kan overweldigend zijn voor leerlingen, als ze de eerste vragen niet kunnen beantwoorden, bestaat de kans dat zij dichtslaan. Start met makkelijke vragen en maak de vragen daarna pas complexer.
• Inrichting ruimte; zorg voor zo min mogelijk of geen ordeverstoring tijdens de mondeling, let verder op licht, ventilatie en temperatuur. Het ligt misschien voor de hand maar vaak worden mondelingen in een zweet hok achteraf gedaan en dat komt de toets echt niet ten goede. 
• Verantwoording naar derden; als je te maken hebt met een derde partij zoals een examencommissie omdat de mondelinge toets een examenonderdeel betreft, dan zul je na moeten denken over de documentatie van je beoordeling. Een afzonderlijk en gezamenlijk ingevulde beoordeling door twee beoordelaars is een start, maar waarschijnlijk nog niet genoeg. Het documenteren van de gestelde vragen of opname van het gesprek is hierop een goede aanvulling om de beoordeling achteraf te kunnen verantwoorden.

5. De stappen van het toetsproces

 Met dit artikel hoop ik je op weg te hebben geholpen in het proces van toetsen met gesloten vragen. Het kiezen van de juiste toetsvorm is een belangrijke stap om ervoor te zorgen dat jouw toets aansluit bij de leerdoelen en een valide meting oplevert. Voor meer informatie over verschillende toetsvormen kun je ook het artikel over het toetsproces stap 3 Toetsvorm kiezen en toetsontwikkeling lezen.

Zoals beschreven omvat het toetsproces meerdere stappen, van het bepalen van de functie tot het nakijken en rapporteren. Wil je meer weten over alle stappen in dit proces? Bekijk dan de bijbehordende artikelen:

• Stap 1: Bepalen van de functie van de toets: Summatief of Formatief
• Stap 2: Toetsdoelen en het opstellen van een Toetsmatrijs
• Stap 3: Toetsvorm kiezen en toetsontwikkeling
• Stap 4: Nakijken, normeren en rapporteren van een toets

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘