De Taxonomie van Bloom: Een piramide op het Cognitieve, Affectieve en Psychomotorische Domein

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 3/12/2023
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat is de Betekenis van Taxonomie?
2. Wat is de Taxonomie van Bloom?
3. Welke drie Domeinen kent de Taxonomie van Bloom?
4. Wat is de gereviseerde Cognitieve Taxonomie van Bloom?
5. Wat is de Affectieve Taxonomie van Bloom?
6. Wat is de Affectieve Taxonomie van Bloom?

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in de Taxonomie van Benjamin Bloom. Vanuit mijn achtergrond als biologie leraar, onderwijskundige en lerarenopleider schijf ik artikelen en maak ik video’s fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën geordend per thema en een groep onderwijsprofessionals waar je je inhoudelijke vragen aan kunt stellen.

1. Wat is de Betekenis van Taxonomie?

Een Taxonomie is een classificatiesysteem om leerdoelen te categoriseren in verschillende levels van complexiteit. Het gebruik van een taxonomie is in het onderwijs noodzakelijk om doelen op het juiste niveau te formuleren en op basis daarvan jouw onderwijs vorm te geven, te toetsen en je onderwijs te evalueren. Je gebruikt een taxonomie dus voor het formuleren van een leerdoel op het juiste niveau. Het formuleren van een leerdoel zonder gebruik van een taxonomie kan ertoe leiden dat je een leerdoel op een onjuist niveau stelt. In dit artikel ga ik verder in op de taxonomie van Bloom. Bekijk voor meer taxonomieën ook de andere artikelen hierover zoals de taxonomie van Romiszowki, Miller, Obit, RTTI, SOLO, ERK en Fink’s Taxonomy.

2. Wat is de Taxonomie van Bloom?

In de jaren 50 ging een groep onderzoekers onder leiding van Benjamin Bloom op zoek naar een manier om de examinering op middelbare scholen en universiteiten te verbeteren. In 1956 werd Bloom’s taxonomie of learning gepubliceerd. 

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar http://www.eenmeesterinleren.nl/naam-artikel‘

Bloom en zijn collega’s ontwikkelden een taxonomie of classificatiesysteem, voor leerdoelen en geeft daarmee inzicht in het niveau van leerdoelen. De inzichten die hieruit voortkwamen worden door sommige wetenschappers geschaard onder de meest invloedrijke werken binnen het onderwijs van de twintigste eeuw. De taxonomie kent drie verschillende domeinen: cognitief, affectief en psychomotorisch.

Veel mensen kennen de taxonomie van Bloom maar let op; ze bedoelen dan meestal de taxonomie op het cognitieve domein genaamd “taxonomie of thinking”. De cognitieve taxonomie van bloom is dan ook de bekendste en meest gebruikte van de drie. De taxonomieën op het affectieve en psychomotorische domein zijn minder bekend maar wel belangrijk voor de onderwijspraktijk! Tegenwoordig zie je dat deze twee domeinen meer aandacht krijgen terwijl de basis voor alle drie er in 1956 al lag. Ik bespreek de drie domeinen van Bloom en de bijbehorende taxonomieën in dit artikkel één voor één en beginn met het cognitieve domein. 

Bron: https://www.toetsen-beoordelen.nl/alstublieft-een-bosje-bloomen/ Geraadpleegd op: 3/december/2023

3. Welke drie Domeinen kent de Taxonomie van Bloom?

De taxonomie van Bloom kent drie domeinen: cognitief, affectief en psychomotorisch. Het zijn dus eigenlijk drie taxonomieën, één voor elk domein. Wanneer je leerlingen observeert zie je deze drie domeinen tegelijk terug in hun gedrag. Bijvoorbeeld wanneer een leerling een tekst schrijft (psychomotorische), dan onthoudt en redeneert de leerling ook over de inhoud die geschreven wordt (cognitief), en is het waarschijnlijk dat de leerling ook emotioneel reageert op wat hij schrijft (affectief). Ik zal alle drie de domeinen in dit artikel behandelen.

De meeste andere taxonomieen focusen zich op het cognitieve domein. Denk aan: xx xx xx maar er zijn ook taxonomieën die meer of zelfs alle domeinen beslaan. Denk hierbij aan de taxonomie van Romiszowski.

4. Wat is de gereviseerde Cognitieve Taxonomie van Bloom?

De cognitieve taxonomie van Bloom, maakt onderscheid in zes cognitieve niveaus. Deze taxonomie is rond 2001 gereviseerd door twee onderzoekers, en tevens ex-studenten van Bloom, genaamd Anderson en Krathwol. Zij veranderden de zelfstandige naamwoorden van de zes niveaus door werkwoorden en draaiden de twee hoogste niveaus, evalueren en creëren om. Deze versie van de taxonomie heet Bloom’s revised taxonomy. In Nederland noemen we deze ook wel de gereviseerde taxonomie of de aangepaste taxonomie van Bloom. Ik loop de zes niveaus van de aangepaste taxonomie van Bloom hieronder één voor één door. 

Bron: https://www.toetsen-beoordelen.nl/alstublieft-een-bosje-bloomen/ Geraadpleegd op: 3/december/2023

Wat zijn de zes niveaus van de gereviseerde taxonomie?

in de afbeelding zie je alle niveaus van de cognitieve domein. Ik behandel ze hieronder allemaal.

Bron: www.pro.g-o.be Geraadpleegd op: 3/december/2023

1. Onthouden: Het onthouden of herkennen van iets zonder dat je het begrijpt, gebruikt of aanpast. Bijvoorbeeld, de student kent de naam van verschillende taxonomieën.
2. Begrijpen: Het begrijpen van materiaal en kunnen uitleggen zonder het te koppelen aan andere informatie. Bijvoorbeeld, de student legt de taxonomie van Miller uit aan medestudenten.
3. Toepassen: Het kunnen gebruiken van concepten in een nieuwe situatie om een probleem op te lossen. Bijvoorbeeld, de student past de taxonomie van Miller toe om leerdoelen te formuleren voor zijn klas. 
4. Analyseren: Het systematisch kunnen onderzoeken en opdelen in stukken om daarbinnen verbanden en relaties te onderscheiden. Bijvoorbeeld, de student kan een uiteenzetting schrijven met de voor en nadelen van het gebruik van de taxonomie van Miller.
5. Evalueren: De waarde van materiaal of methode kunnen inschatten binnen bepaalde situaties en dit kunnen motiveren. Bijvoorbeeld, de student kan beoordelen of integratie van de taxonomie van Miller in zijn of haar lespraktijk van meerwaarde is voor het leerrendement van de leerlingen.
6. Creëren: Iets nieuws kunnen maken of bedenken door ideeën te combineren. Bijvoorbeeld, de student kan een checklist ontwerpen voor collega’s om te kijken of leerdoelen goed opgesteld zijn volgens de taxonomie van Miller. 

Wat zijn hogere en lagere orde cognitieve vaardigheden?

De zes onderdelen die ik zojuist noemde zijn in beginsel hiërarchisch van aard zijn. Dit veronderstelt dat elk niveau voortbouwt op het voorgaande. Je hebt dus eerst de kennis over een onderwerp nodig voordat je dit kunt begrijpen. Ook moet je eerst het onderwerp begrijpen voor je het kunt toepassen etcetera. De eerste twee niveaus onthouden en begrijpen wordne ook wel de lagere orde vaardigheden (de lagere cognitive niveaus) genoemd en de vier daaropvolgende niveuas hogere orde vaardigheden (de hogere cognitive niveaus). De zes niveaus in de taxonomie van Bloom zijn van orangina hiërarchische van aart.

Hoe werkt de hiërarchische opbouw van de taxonomie?

Deze hiërarchische opbouw is enorm zinvol als grove manier van denken over leerdoelen en de opbouw van leerdoelen in complexiteit. Hier moet wel een kanttekening bij geplaatst worden. In de praktijk is de opbouw niet zo zwart wit als ik net schetste. Het is niet nodig om alle lagere niveaus te beheersen voordat je begint aan leertaken in de hogere niveaus. Sterker nog, het leerrendement van leerlingen is hoger als ze in de onderwijspraktijk geconfronteerd worden met de hogere niveaus, zoals analyseren, evalueren en creëren. Leerlingen maken bij leertaken op een hoger niveau immers  automatisch gebruik van de lagere niveaus. Daarbij dragen de hogere niveaus vaak bij aan de motivatie van leerlingen. Bekijk voor meer informatie over hoe dat precies werkt ook de video’s over motivatie. 

Je kunt dus best iets creëren zonder dat je over alle benodigde feitenkennis bezit of alles al begrijpt. Een versimpeld voorbeeld ter illustratie. Wanneer je een brood gaat bakken creëren je iets. In dit geval is het niet zo dat je pas kunt beginnen als je alle onderliggende feiten hiervoor kent, deze begrijpt en kunt toepassen. Je kunt gewoon beginnen met bakken en er al doende achter komen dat je kennis mist. Zoals: kennis over welke soort meel je nodig hebt of hoe je een brooddeeg kneed. Daardoor ga je misschien een video kijken of je vraagt in de supermarkt hulp aan een oudere dame waarvan je denkt dat ze wel eens een lekker brood gebakken heeft. Misschien verbrandt je eerste brood zelfs wel. Een ding is zeker, je bent aan het leren en het is een stuk uitdagender dan eerst ahcter een boek gaan zitten om alle meelsoorten of manieren van kneden uit je hoofd te leren.

De Taxonomie van Bloom in de onderwijspraktijk

In het afbeelding van de taxonomie hierboven staan ook een aantal werkwoorden die passend zijn per niveau. Deze werkwoorden zijn handig als je leerdoelen gaat formuleren op een bepaald niveau. Of als je je afvraagt welk niveau een al reeds geformuleerd leerdoel eigenlijk heeft. Dit kan ook van pas komen als je lesactiviteiten wilt bedenken die aansluiten op het niveau van het leerdoel of leeractiviteiten. bedenkt activiteiten die minder complex zijn zodat ze eraan bijdragen het uiteindelijke leerdoel te berkijken. Ook voor het vaststellen van een toetsvorm zijn de niveaus relevant. Heb je een leerdoel op begripsniveau dan is het niet passend om als toetsvorm een discussie te kiezen. Zelf gebruik ik vaak dit, wat uitgebreidere, overzicht. 

Bron: www.onderwijsmaakjesamen.nl Geraadpleegd op: 3/december/2023

Hierin staan sleutelwoorden, vorm en vraagsoorten ter illustratie van het niveau. Ik vind dit overzicht fijn om tijdens het opstellen van leerdoelen, het vormgeven van toetsing en het vormgeven van onderwijs te bekijken omdat dit mij direct concrete ideeën geeft voor activiteiten.

Wat is de handelingsdimentie in de Taxonomie van Bloom?

Wat minder bekend is over de herziene taxonomie van Bloom is dat naast de handelingsdimensie ook een kennisdimensie bestaat. Alle zes handelingen kunnen worden onderverdeeld in de kennisdimensie. Er wordt in de herziene taxonomie dus een extra dimensie toegevoegd. Deze kennis dementie bestaat uit vier niveaus: Feiten, concepten procedures en metacognitie. Deze vier soorten kennis gaan van heel concreet naar een steeds abstracter niveau. Feiten zijn dus minder abstract dan concepten enzovoort. Ik loop de niveaus ook weer een voor een door. 

Bron: www.slo.nl Geraadpleegd op: 3/december/2023

• Feitenkenniskennis; dit is de kennis die je moet leren (bijvoorbeeld termen, begrippen, feiten)?
• Conceptuelekennis; dit is kennis van classificaties en categorieën, kennis van principes, kennis van theorieën, modellen en structuren (bijvoorbeeld, wetmatigheden, verschillen of onderlinge verbanden)
• Procedurelekennis; dit is kennis over hoe je iets doet. Kennis van vakspecifieke vaardigheden, technieken en methodes. Ook kennis van de criteria die je volgt bij een bepaalde procedure.
• Metacognitievekennis;  Kennis over hoe je leert, verschillende manieren van leren en zelfkennis.

Ter illustratie twee leerdoelen die geplaatst zijn op de assen van de taxonomie. 
Voorbeeld 1. De leerling kan de nadelige gevolgen van het gebruik van fossiele brandstoffen benoemen.
Dit leerdoel valt onder de handelingsdimensie onthouden en de kennisdimensie feitenkennis.
Voorbeeld 2. De leerling kan het rivierenbeleid vanuit verschillende perspectieven analyseren. 
Dit leerdoel valt onder de handelingsdimensie analyseren en de kennisdimensie conceptuele kennis

Wil je dieper ingaan op deze kennisdimensie lees dan ook de artikelen ‘Kennissoorten van Paris & Cunningham’ en de video ‘Metacognitie en metacognitieve vaardigheden’.

We hebben het cognitieve domein en de bijbehorende taxonomie van Bloom nu behandeld. Ik ga verder met het affectieve en sluit daarna af met het psychomotorische domein en de bijbehorende taxonomieën.

Bron: https://www.toetsen-beoordelen.nl/alstublieft-een-bosje-bloomen/ Geraadpleegd op: 3/december/2023

5. Wat is de Affectieve Taxonomie van Bloom?

Het affectieve domein kent vijf basisdoelen die lopen van minst gecommitteerd naar meest gecommitteerd. Bij doelen op het laagste niveau zal een leerling aandacht hebben voor een idee en bij doelen op het hoogste niveau zal een leerling de ideeen of waarden adopteerd en zicht gaat hiernaar gaan gedragen. Ik ligt de basisdoelen één voor één kort toe. 

1. Ontvangen; de leerlingen zijn zich er bewust van dat zij aandacht geven aan iets in de omgeving. Dit is het ‘Ik luister naar het concert maar ik kan niet beloven dat ik het leuk vindt’ niveau
2. Reageren; de leerlingen laten nieuw gedrag zien als resultaat van ervaring. Op dit niveau, zou een leerling kunnen applaudisseren na het concert of hoor je de leerling de volgende dag wat van de nummers neuriën.
3. Waarderen; de leerlingen tonen in zekere mate betrokkenheid of inzet. Op dit moment zou een leerling er zelf voor kunnen kiezen om naar een concert te gaan in plaats van naar een bioscoop.
4. Organiseren; leerlingen kunnen op dit niveau een nieuwe waarde integreren in hun algemene set van waarden en hier prioriteit aan geven. Dit is het niveau waarop een leerling langetermijn toezeggingen gaat maken voor het bijwonen van concerten in de toekomst.
5. Karakteriseren; leerlingen gaan op dit ‘hoogste’ niveau consistent handelen met de nieuwe waarde. Zij zijn vastbesloten in hun liefde voor muziek en willen deze openlijk en consequent uitdragen.

Net als de niveaus in het cognitieve domein zijn de vijf basisdoelen erg algemeen. Om specifieke leerdoelen op te stellen zul je specifieker moeten zijn in wat leerlingen daadwerkelijk doen. Hoe ziet ontvangen, reageren, waarderen, etcetera er precies uit. Een doel op het niveau van waarderen (dat betrokkenheid laat zien) binnen een project over voeding zou kunnen zijn. Na het onderdeel over de inhoud van voedingsmiddelen en hun labels moeten leerlingen beslissen een maand te stoppen met snoepen.

Je bent bijna expert op het gebied van Bloom. Het cognitieve en affectieve domein zijn behandeld. Nu als derde en laatste het psychomotorische domein.

Bron: https://www.toetsen-beoordelen.nl/alstublieft-een-bosje-bloomen/ Geraadpleegd op: 3/december/2023

6. Wat is de Psychomotorische Taxonomie van Bloom?

Dit domein betreft het aan leren nieuwe fysieke vaardigheden en kent vijf niveaus. Helaas wordt dit domein vaak over het hoofd gezien door leraren die niet direct betrokken zijn bij meet motorische vakken zoals lichamelijke opvoeding. Dit is zonde want deze kennis kan in de dagelijkse onderwijspraktijk veel gedoe rondom het stellen van doelen en zelfs ordeproblemen die dit met zich meebrengt oplossen. Ik zal straks uitleggen waarom maar daar wat context voor nodig.. In het algemeen zijn doelstellingen in het psychomotorische domein voor veel meer vakken dan alleen lichamelijke opvoeding relevant. Beroeps-technisch onderwijs en ook vakken, zoals scheikunde, natuurkunde en biologie zijn hier voorbeelden van. Deze vakken vereisen vaardigheden en een goed ontwikkelde oog-handcoördinatie. Denk aan het juist gebruik van laboratoriumapparatuur, de muis van een computer of kunstmaterialen. 

Grofweg beginnen de vijf niveaus bij de basis percepties en reflexen van leerlingen en lopen ze op in complexiteit naar bekwame, gecontroleerde, creatieve bewegingen van leerlingen. De vijf psychomotorische niveaus van Bloom zijn:

1. Imiteren: het observeren en nadoen van een vaardigheid.
2. Oefenen: het na een instructie of uit het geheugen uitvoeren van een vaardigheid.
3. Verfijnen: het zelfstandig uitvoeren.
4. Combineren: het in een andere vorm toepassen en/of integreren van een vaardigheid met andere kennis en vaardigheden.
5. Automatiseren: het in combinatie met andere vaardigheden, natuurlijk en automatische toepassen van een vaardigheid.

In deze opbouw schuilt de kennis die voor veel leraren goed is om mee te nemen bij het stellen van doelen. Leerdoelen in het psychomotorische domein, liggen vaak in zichtbaar en meetbaar gedrag en hebben een duidelijke opbouw in complexiteit. Docenten die met doelen in dit domein werken zijn gewend om te werken met leerdoelen op hogere cognitieve niveaus zoals ‘doen’ en ‘toepassen’. Wanneer leerdoelen zichtbaar, meetbaar en van een hogere cognitief niveau zijn worden ze vaak veel beter bruikbaar in de onderwijspraktijk. Ik heb de ervaring dat gymdocenten vaak goed zijn in het werken met doelen (ook met doelen in het cognitieve domein) en daardoor minder ordeproblemen ervaren. 

In hun onderwijspraktijk werken zij dagelijks met psychomotorische doelen en zijn min of meer gedwongen om zicht bezig te houden met het stellen van hoogwaardige doelen. Slecht geformuleerde doelen leveren in HUN onderwijspraktijk gevaarlijke situaties op. Ook zijn secuur geformuleerde doelen van belang omdat falen in de sociale context van de leerling veel nare gevolgen kan hebben. Denk aan het gezichtsverlies dat een mindere beweger kan oplopen na het niet behalen van een prestatie. Zowel het gevaar als de sociale afgang kunnen door het secuur stellen van doelen voorkomen worden. Hierdoor denken gymdocenten ook wanneer zij doelen stellen op het cognitieve domein na over zaken zoals het niveau, de opbouw en zichtbaar gedrag dat zij willen zien van hun leerlingen. Dit maakt hun doelen beter. Deze manier van denken over doelen zit er nu eenmaal ingebakken! Ik heb gelijksoortige ervaring overigens ook veel gezien ervaren docenten in het algemeen en bij andere docenten die met vaardigheidsonderwijs te maken hebben. Denk aan een goed practicum, muziek- en handvaardigheid docenten. 

Dus wanneer je wilt leren om doelen te stellen, vraag dan de ervaren gym- of practicumdocent om hulp! Zorg, wanneer je op deze manier over doelen na gaat denken, wel dat je open staat voor verandering want het kan goed zijn dat deze collega met nieuwe ideeën komt en niet akkoord gaat met saaie op kennis en begrip gerichte doelen. Hogere cognitieve doelen betekent in veel gevallen ook een actievere les.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘