Methodisch ontwerpen van onderwijs

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 10 nov 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat is methodisch ontwerpen?
2. Wat is instructional design?
3. Welke onderwijsmodellen zijn er?
4. Wat is een doelgerichte of hele taak benadering?
5. Hoe ontwerp ik effectief onderwijs?

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in Methodisch ontwerpen van onderwijs in het engels ook wel instructional design (ID) genoemd.

Na het lezen van dit artikel ken je de definitie van methodische onderwijsontwerp en twee benaderingen om ontwerp te bekijken. Je kent een aantal ontwerpmodellen en andere theorieën die een belangrijke rol spelen in een onderwijsontwerp. Ook ken je de basisstappen van methodisch ontwerpen zodat je zelf aan de slag kunt met het ontwerpen van jouw onderwijspraktijk.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Wat is methodisch ontwerpen?

Onderwijs Ontwerpen is te definiëren als een systematische manier om algemene principes of theorieën te verwerken in een leerproces. Een onderwijsontwerp model kan worden gezien als een beschrijving van stappen in het ontwerpproces en hoe deze uitgevoerd moet worden. Een ontwerpmodel begeleidt ontwerpers, trainers en leraren om het ontwerpproces beter kunnen plannen en uitvoeren.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/methodisch-ontwerpen-van-onderwijs/‘

2. Wat is instructional design?

Onderwijsontwerp wordt in het Engels ook wel instructional design (of ID) genoemd. Instructional Design is te defineren als “a systematic process that is employed to develop education and training programs in a consistent and reliable fashion” (Reiser, Dempsey, 2007). Om dit te realiseren wordt gebruikt gemaakt van instructional design modellen.

Het is van belang om je te realiseren dat deze instructional design modellen verder gaan dan alleen het creëren van instructiemateriaal. Daarom spreek ik in dit artikel steeds over onderwijsontwerp in plaats van de letterlijk vertaalde termen instructie en instructie ontwerp. Onderwijsontwerpmodel geven handvaten bij het vormgegeven van effectief leren.

3. Welke onderwijsmodellen zijn er?

Er zijn meerdere ontwerpmodellen die de taken en activiteiten in het onderwijs ontwerpproces beschrijven.

1. het didactische analyse model van Leon van Gelder
2. het ADDIE model van Gagne en Finn
3. het Systems Approach Model van Dick en Carey
4. het Kemp-model van Morrison, Ross, Kalman & Kemp
5. het 4C/ID model van Merriënboer en Kirschner
6. het hele taak eerst model van Fred Jansen
7. de Backward design Theory van Wiggins en McTighe

Klik op de links hierboven om voor meer uitleg over het betreffende model!

De nadruk in deze onderwijsontwerpmodellen kan sterk verschillen. Toch zijn de basis activiteiten uit het ADDIE model in de eerste drie modellen sterk terug te zien. Sommige van deze modellen zijn oorspronkelijk lineair van aard, maar tegenwoordig worden ontwerpmodellen in de onderwijspraktijk meestal iteratief ingezet. Omdat de onderwijspraktijk erom vraagt dat de modellen en hun fasen flexibel worden gebruikt. De ontwerpmodellen verschillen van een doelgerichte benadering tot de whole task benadering. Ik behandel beide benaderingen kort.

4. Wat is een doelgerichte of hele taak benadering?

• Bij een doelgerichte benadering worden complexe vaardigheden opgebroken in kleinere sub vaardigheden die aangeleerd kunnen worden. Ook zijn verwachte leerresultaten duidelijk omschreven. Meetbare leerresultaten zijn het hart van de doelgerichte benadering. Alle eerder genoemde modellen zoals ADDIE, Systems Approach Model en het Kemp-model vallen hieronder.
• Bij een whole task benadering (ook wel de hele taak benadering genoemd) leidt een serie van instructies en activiteiten tot de uitvoering van complexe hele taken. Denk bijvoorbeeld aan het bakken van een taart of auto rijden. Voorbeelden van ontwerpmodellen met een hele taak benadering zijn het 4C/ID model van Merriënboer en Kirschner en het hele taak model van Fred Jansen.

5. Hoe ontwerp ik effectief onderwijs?

Een van de belangrijkste redenen om onderwijsontwerpmodellen die hierboven genoemd zijn te gebruiken tijdens het ontwerpen is, omdat er in de modellen een verzameling van bewezen theorieën en toepassingen is verwerkt die zorgt voor effectief en efficiënt onderwijs.

Naast een onderwijsontwerpmodel, gebruik je tijdens het ontwerpen van onderwijs nog andere modellen en theorieën die iets zinnig zeggen over leren en lesgeven. Om orde te scheppen in alle verschillende theorieën kun je een onderverdeling maken in: Essentiële theorie, overige ontwerptheorie en optionele theorie. 

Bij essentiële theorie gaat het om theorie waar je niet zonder kunt wanneer je aan de slag gaat met het ontwerpen van onderwijs. In elk ontwerpmodel kom je onderdelen tegen die te maken hebben met: leerdoelen, taxonomieën, constructive alignment, mate van sturing, lesvoorbereiding, kenmerken van instructional design, en toetsing.

Overige ontwerptheorie is theorie die wel specifiek gaat over het onderwijsontwerp, maar waar je ook zonder kunt Deze theorieën geven een inzicht dat je kunt gebruiken tijdens het ontwerpen en de kwaliteit van je ontwerp verbetert of de aard van je ontwerp veranderd. Denk bijvoorbeeld aan, Differentiëren, Activerende didactiek, het Curriculair spinnenweb, Design thinking, Blended onderwijs, SAMR, flipping the classroom, cyclisch werken en evalueren. Vaak zitten deze theorieën overigens al ingebakken de ontwerpmodellen.

Optionele theorieën hebben een plek in je ontwerp of hebben een effect op je onderwijs ontwerp, maar zijn zijn geen specifieke ontwerptheorie. Of een theorie nuttig is voor je onderwijsontwerp hangt af van wat je wil bereiken. Je kunt hierbij denken aan thema’s zoals: Special Educational Needs, Motivatietheorie, klassenmanagement, Feedback, leerprocessen. Het komt voor dat ontwerpmodellen deze theorieën al ingebakken hebben.

Klik op de links in de tekst om voor meer uitleg over het betreffende model!

Laat deze lijst met theorieën je vooral niet afschrikken om te beginnen met het ontwerpen van onderwijs, daar was hij niet voor bedoeld. Bij ontwerpen ben je wel geïntegreerd bezig met verschillende theorieën, daarom zijn het veel verschillende. Ontwerpen is vooral systematische doen, proberen, fouten maken en bijstellen. Elk ontwerpmodel dat dat je gaat zien heeft daarom een vergelijkbare cyclus. De lijst is bedoeld om nog eens te bekijken wanneer je aan het ontwerpen bent en tegen problemen aanloopt. In deze theorieën schuilt hoogstwaarschijnlijk een oplossing!

Nog een kleine, maar wel belangrijke, toevoeging over het gebruiken van ontwerpmodellen in de onderwijspraktijk. Houd in gedachten dat onderwijspraktijk leidend is. Een ontwerpmodel is bedoeld om een systematische aanpak te bieden en zo het onderwijs te verbeteren. Een ontwerpmodel is dus niet bedoeld om reeds bestaande en werkende onderwijsprocessen te vervangen! De focus zou moeten liggen op het verbeteren van de leerervaring van de leerlingen en lesgeefervaring van de docenten.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘