Effectieve Leerstrategieën: spaced practice, retrieval practice, Interleaving en self-explanation – Leerprocessen Deel 5A

🏷️Titel:
Effectieve Leerstrategieën: spaced practice, retrieval practice, Interleaving en self-explanation – Leerprocessen Deel 5A

📋Koppeling met de generieke kennisbasis (GKB)
Domein A – De school als leeromgeving ➝ didactisch handelen van de docent
Subdomein A4 – Leer- en motivatieprocessen
Kernconcept A4.2 – Cognitieve leerstrategieën

🏁Wat komt er aan bod: Intro
Leerlingen die uren lang stampen maar niets onthouden. Je kent er ongetwijfeld een paar. Een manier om deze leerlingen verder te helpen is door het aanleren van effectieve leerstrategieën. Deze video gaat over het begrip leerstrategieën ook behandel ik vier effectiefe Leerstrategieën.

🏁Wat komt er aan bod: Leeruitkomsten
Na het kijken van deze video heb je een idee van wat een leerstrategie is, ken je een aantal effectieve leerstrategieën die je kunt gebruiken in jouw lespraktijk en kun je jouw leerlingen helpen een effectieve leerstrategie te ontwikkelen.

Er zijn meerdere video’s in de reeks over leerprocessen die je kunt bekijken. Ik heb ook een appart video gemaakt per effectieve leerstrategie die in deze video behandeld wordt. Dit zijn vrij korte video’s met een iets uitgebrijdere uitleg per leerstrategie. Op de gratis community voor leraren vind je een overzicht van alle video’s geordend op thema. Je vind deze community via de link in de beschrijving van deze video.

💬 De uitleg:
Een Leerstrategie is een manier of werkwijze waarop je informatie het beste kan onthouden. Deze informatie is van belang voor jouw lespraktijk omdat het een opdracht van leraren is om leerlingen te leren hoe ze het beste kunnen leren.
De meeste leerstrategieën zijn gericht op de leerling. Dat wil zeggen dat de strategie beschrijft hoe het individueel bestuderen van leerstof verloopt. Tegelijkertijd vind je in leerstrategieën veel aanwijzingen over hoe je als leraar je lessen zo kunt inrichten dat er effectiever geleerd wordt.
Als je gaat zoeken vind je enorm veel verschillende leerstrategieën. Het is daardoor soms moeilijk om effectieve leerstrategieën te scheiden van de minder effectieve of zelfs slechte leerstrategieën.
Een voorbeeld van een bekende en veelgebruikte, maar minder effectieve leerstrategie, is het arceren van tekst met de bedoeling deze te onthouden. Een ander voorbeeld is het maken van een samenvatting. Samenvatten blijkt in veel gevallen niet effectief te zijn. Bij samenvatten komt dit niet doordat de strategie op zichzelf niet effectief is maar omdat voor samenvatten begrip van de stof een vereiste is. Wanneer leerlingen de stof niet vooraf geleerd hebben, is samenvatten daarom niet effectief.
De lijst van effectieve leerstrategieën is zoals gezecht erg lang. In deze video zal ik vier leerstrategieën beschrijven die bewezen effectief zijn. De vier effectieve leerstrategieën die ik behandel zijn:

• spaced practice (ook wel gespreid oefenen genoemd);
• retrieval practice en het testeffect;
• interleaving;
• en self-explanation (ook wel zelfverklaren genoemd).
  Ik zal de leerstrategieën nu een voor een toelichten en beschrijven hoe dit er in de klas uit kan zien.
  Er zijn aanvullend ook een aantal aparte video’s gemaakt over deze en andere leerstrategieën die je kunt bekijken voor meer informatie.

Als eerste leerstrategieën spaced practice
Als een leerling succesvol wil leren voor een bepaalde toets werkt het beter om drie keer per week een half uur leren dan één keer per week anderhalf uur. Hetzelfde principe geldt overigens voor allerlei andere situaties, bijvoorbeeld trainen voor een marathon. Dit noemen we gespreid oefenen (of in het engels spaced practice). De eerste die dit fenomeen ontdekte en beschreef, was de Duitse psycholoog Hermann Ebbinghaus. Zijn onderzoek leidde tot de vergeetcurve. De vergeetcurve laat zien hoe snel we informatie vergeten, waarbij de lijn in de grafiek de hoeveelheid onthouden informatie weergeeft.

figuur: de vergeetcurve van ebbinhous
Bron: Eenmeesterinleren.nl
Ebbinghaus toonde ook aan dat je het proces van vergeten kunt tegengaan, zelfs tot op een niveau dat je 100% onthoudt van wat je wilt onthouden. Dat kun je doen door gespreid te oefenen; dus door op meerdere momenten, gespreid door de tijd, de betreffende informatie te bestuderen.
Het is niet precies bekend hoe dit zogenaamde spacing effect werkt en waarom gespreid oefenen zo effectief is, maar het heeft waarschijnlijk te maken met het activeren van het sporensysteem in de hersenen. Bekijk voor meer informatie ook de video over de werking van de hersenen
Het is belangrijk dat je je leerlingen door de tijd meerdere malen blootstelt aan de zelfdeinformatie. Dat vergroot de kans dat de informatie onthouden wordt. Organiseer daarom herhaling in je lessen.
Als tweede leerstrategieën retrieval practice en het testeffect;
Een zeer effectieve strategie om iets beter te onthouden, zeker als je het daarvoor bijna vergeten was, is retrieval practice (of in het Nederlands ophaal-oefening). Het gaat over het actief terughalen van informatie uit je geheugen, bijvoorbeeld bij het aanleren van tafels. Als het terughalen gebeurt direct na een les of na iets gelezen te hebben heeft dit weinig effect. Het heeft meer effect na een langere tijd, wanneer het moeilijker is geworden om informatie terug te halen uit je brein. De moeite die je ervoor moet doen leidt ertoe dat de informatie beter inslijt, langer beklijft en beter bruikbaar is in nieuwe situaties. Het is belangrijk om het actief terughalen van, de in je brein opgeslagen informatie, vaak en gespreid te doen. Dan treedt de leerstrategie gespreid oefenen ook nog op. Daarbij moet het zoals gezegd moeite kosten de informatie op te halen.
In de literatuur kom je retrieval practice ook tegen als het testeffect, waarbij ‘test’ staat voor ‘toetsen’. Toetsen kunnen namelijk niet alleen worden ingezet om te meten of iemand iets heeft onthouden of begrepen, maar ook als instrument om leerstof beter te onthouden of begrijpen. Het effect van oefening met toetsen is vele malen groter dan wanneer je diezelfde leerstof keer op keer doorleest. Om een positief testeffect te bereiken, gelden er twee voorwaarden:

• Het terughalen van de informatie moet uit het hoofd gebeuren, dus zonder boek/schrift/laptop.
  Dat geldt bijvoorbeeld ook voor een diagnostische toets om mee te oefenen.
• Een antwoordenboekje of -overzicht moet gesloten blijven. Als leerlingen het antwoord direct al opzoeken en dan denken ‘Dat wist ik wel’, zal het gewenste leereffect er niet zijn.
  Het it zinvol om de les te beginnen met het ophalen van voorkennis en de stof wekelijks of maandelijks met je leerlingen te herhalen. Andere voorbeelden van activiteiten die het effect van retrieval practice in je les vergroten zijn:
• De leerlingen uit hun geheugen laten opschrijven wat ze weten en laat ze dit met elkaar vergelijken.
• Werken met oefentoetsen en oefenvragen.
• en het gebruik van vraag-antwoordtools, zoals flashcards.

Als derde leerstrategieën interleaving;
Interleaving gaat over de volgorde waarin leerstof aangeboden wordt. Het is in het onderwijs gebruikelijk om leerstof in logische blokken van ongeveer gelijke grootte op te delen. Dit kun je vaak goed zien in lesmethoden. Lessen worden afgestemd op dat ene onderwerp, leraren zijn vaak wekenlang met hetzelfde thema bezig en na de toets volgt een nieuw onderwerp of thema. Deze traditionele aanpak is niet altijd effectief.
Interleaving is een meer geïntegreerde aanpak waarbij verschillende onderwerpen en thema’s door elkaar lopen. Als verschillende onderwerpen en thema’s door elkaar lopen, is dat effectiever dan wanneer diezelfde onderwerpen en thema’s in blokken worden aangeboden. Omdat onderwerpen en thema’s bij interleaving meer door elkaar lopen, daagt het leerlingen uit om verbanden te leggen en onderscheid te maken tussen overeenkomsten en verschillen. Dit kost meer moeite en leidt ertoe dat kennis en informatie beter opgeslagen wordt in het langetermijngeheugen. Daardoor kunnen leerlingen deze kennis makkelijker terug halen en flexibeler gebruiken. Dit wordt nog eens versterkt doordat het aantal keren dat leerlingen de kennis actief uit hun langetermijngeheugen terug moeten halen toeneemt waardoor er sprake is van de leerstrategie retrieval practice. Interleaving heeft ook verband met de leerstrategie gespreid oefenen. Leerlingen oefenen immers op allerlei verschillende momenten. Als leraar is het van belang dat je aan het begin van het schooljaar en/of periode bedenkt hoe de eerdere leerstof terug kan komen in de nieuwe leerstof. Daarnaast kun je regelmatig kleine oefentoetsjes over oudere leerstof geven of huiswerk opgeven over oudere onderwerpen.
Als laatste leerstrategieën self-explanation (ook wel zelfverklaren genoemd).
Zelfverklaren (in het engels ook wel self- explanation genoemd) is het aan jezelf in eigen woorden uitleggen wat je hebt geleerd of wat je aan het leren bent. Zelfverklaren is een reflecterende leerstrategie met twee doelen. Naast onthouden gaat het bij zelfverklaren ook om het begrijpen van de leerstof. Dat uitleggen hoeft niet hardop of aan anderen te zijn, het kan ook gewoon een kleine denkpauze zijn waarin de leerling zich afvraagt: “Wat betekent dit?”, “Waarom schrijf ik dit op?” of “Hoe volgt deze stap op de vorige?”

figuur: Zelf verklaren
Bron: Eenmeesterinleren.nl

Zelf verklaren is iets dat leerlingen niet snel doen, zeker niet als ze zelfstandig aan het leren zijn omdat zij dan vaak doelgericht bezig zijn met het afmaken van de opdracht zodat zij geen huiswerk hebben of op het laatste moment leren van een toets zodat zij een voldoende halen.
Het leereffect van zelfverklaren is enorm. Bij leerlingen die zelfverklaren is er een grotere waarschijnlijkheid dat zij nieuwe oplossingen bedenken, geleerde strategieën sneller goed gebruiken in nieuwe contexten en deze beter onthouden.
Als leraar kun je door het gebruiken van uitgewerkte voorbeelden met duidelijke tussenstappen leerlingen helpen bij het zelfverklaren. Leg de nadruk op de aanpak en minder op het antwoord. Combineer dit met volledig zelfverklaren waarbij de leerlingen zélf uitleggen waarom zij doen wat ze doen.
Naast het feit dat zelfverklaren een krachtige leerstrategie is, blijkt er een sterke relatie te bestaan tussen zelfverklaren en probleemoplossen. Bij leerlingen die zelfverklaren is er een grotere waarschijnlijkheid dat zij oplossingen bedenken binnen het proces van probleemoplossen. Zie voor meer informatie de video over Probleemoplossen/problem solving van Polya.

🔚 Outro samenvatting:
Deze video ging over leerstrategieen. Een Leerstrategie is een manier of werkwijze waarop je informatie het beste kan onthouden. De meeste leerstrategieën zijn gericht op de leerling. Dat wil zeggen dat de strategie beschrijft hoe het individueel bestuderen van leerstof verloopt. Tegelijkertijd vind je in leerstrategieën veel aanwijzingen over hoe je lessen zo kunt ingerichen dat er effectiever geleerd wordt.
Als je gaat zoeken vind je enorm veel verschillende leerstrategieën. Het is daardoor soms moeilijk om effectieve leerstrategieën te scheiden van de minder effectieve of zelfs slechte leerstrategieën.

Er zijn veel verschillende leerstrategieën te vinden maar alle leerstrategieën zijn even effectief. Vier bewezen leerstrategieën zijn:

• spaced practice (ook wel gespreid oefenen genoemd); Als een leerling succesvol wil leren voor een bepaalde toets werkt het beter om drie keer per week een half uur leren dan één keer per week anderhalf uur.
• retrieval practice en het testeffect; Dit gaat over het actief terughalen van informatie uit je geheugen. Als het terughalen gebeurt na een langere tijd, wanneer het moeilijker is geworden om informatie te herinneren heeft dit een hoger effect.
• interleaving; Interleaving is een meer geïntegreerde aanpak waarbij verschillende onderwerpen en thema’s door elkaar lopen. Als verschillende onderwerpen en thema’s door elkaar lopen, is dat effectiever.
• en self-explanation (ook wel zelfverklaren genoemd); is het aan jezelf in eigen woorden uitleggen wat je hebt geleerd of wat je aan het leren bent. het leereffect van zelfverklaren is enorm.
  leerstrategieën zijn van belang voor jouw lespraktijk omdat het een opdracht van leraren is om leerlingen te leren hoe ze effectief kunnen leren.