De leertheorie het constructivisme: Een actief, constructief, cumulatief, zelfregulerend en doelgericht proces

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 27/november/2023
Redacteur: Gezocht
“Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.”

Inhoudsopgave

1. Wie zijn de Grondleggers van het constructivisme.
2. Wat is de Defenitie van het Constructivisme?
3. Waarom is leren volgens het constructivisme een actief proces?
4. Waarom is leren volgens het constructivisme een cognitief proces?
5. Waarom is leren volgens het constructivisme een cumulatieve proces?
6. Waarom is leren volgens het constructivisme een zelfregulerend proces?
7. Waarom is leren volgens het constructivisme een doelgericht proces?
8. Conclusie: constructivisme in de klas

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in de onderwerpen in dit artikel. Vanuit mijn achtergrond als biologie leraar, onderwijskundige en lerarenopleider schijf ik artikelen en maak ik video’s fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op onze community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën geordend per thema en een groep onderwijsprofessionals waar je je inhoudelijke vragen aan kunt stellen.

1. Wie zijn de Grondleggers van het constructivisme.

Het constructivisme is een invloedrijke leertheorie en vindt zijn oorsprong in de werken van twee prominente denkers: Jean Piaget en Lev Vygotsky. Hun benaderingen tot leren en kennisconstructie vormen de basis van hoe we vandaag de dag kijken naar onderwijs en leerprocessen.

Jean Piaget: Psychologisch/Individueel Perspectief

Jean Piaget staat bekend om zijn theorieën over hoe kinderen kennis opbouwen. Zijn visie, vaak beschreven als het psychologisch of individuele perspectief, richt zich op de interne processen van de leerling. Hij introduceerde concepten zoals assimilatie en accommodatie, waarbij assimilatie verwijst naar het integreren van nieuwe ervaringen in bestaande schema’s en accommodatie het aanpassen van schema’s aan nieuwe ervaringen. Piaget benadrukte het belang van actief en doelgericht leren en zag de leerling als een centrale speler in het eigen leerproces. Voor een diepgaandere verkenning, zie “Kennisconstructie volgens constructivisme: Assimilatie, Accomodatie van Jean Piaget”.

De rol van de leraar in Piagets visie is die van een facilitator, die actieve kennisconstructie ondersteunt en leerlingen uitdaagt om hun kennis toe te passen en uit te breiden. Piaget benadrukte ook het belang van zelfregulerend leren, waarbij leerlingen leren hoe ze hun eigen leerproces kunnen beheersen en sturen.

Lev Vygotsky: Sociaal Perspectief

Lev Vygotsky introduceerde een ander belangrijk perspectief in het constructivisme: het sociale constructivisme. Hij zag leren als een inherent sociaal proces, waarin interactie met anderen centraal staat voor de kennisconstructie. Vygotsky’s concept van de ‘zone van naaste ontwikkeling’ benadrukt het verschil tussen wat een leerling zelfstandig kan doen en wat hij of zij kan bereiken met begeleiding. Deze zone is cruciaal voor effectief onderwijs, waar leraren taken en instructies aanbieden die uitdagend zijn maar haalbaar met de juiste ondersteuning.

Vygotsky introduceerde ook het concept van ‘scaffolding’, wat verwijst naar de tijdelijke ondersteuning die leraren bieden om leerlingen te helpen nieuwe vaardigheden te ontwikkelen. Dit proces omvat het geleidelijk verminderen van ondersteuning naarmate de leerling competenter wordt. In Vygotsky’s visie is actieve participatie in betekenisvolle en gezamenlijke leeractiviteiten, zoals groepsdiscussies en projecten, essentieel.

De leraar in het sociale constructivisme fungeert als facilitator van gezamenlijke leerprocessen, stimuleert interactie en samenwerking tussen leerlingen, en begeleidt het delen van ideeën en ervaringen.

Samenvattend

Piaget en Vygotsky’s theorieën bieden twee complementaire perspectieven op leren: het individuele proces van kennisconstructie (Piaget) en het sociale aspect van leren (Vygotsky). Beide benaderingen erkennen de actieve rol van de leerling in het leerproces en de cruciale rol van de leraar als facilitator en gids. Hun inzichten blijven essentieel voor hedendaagse onderwijspraktijken en vormen de basis voor veel moderne onderwijstheorieën en -methoden.

“Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/wat-is-het-constructivisme/“

2. Wat is de Defenitie van het Constructivisme?

Er bestaat binnen de constructivistische leertheorie geen eenduidige definitie van leren. Het constructivisme is een paraplubegrip waar een aantal belangrijke kenmerkende aspecten, die betrekking hebben op leren, onder hangen. Constructivisten zien leren als een: actief, constructief, cumulatief, zelfregulerend en doelgericht proces waarin de lerende zelf de regie voert. Wat er bedoeld wordt met deze aspecten wordt in de rest dit artikel uitgelegd.

“Deze afbeelding is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/wat-is-het-constructivisme/‘

Het constructivisme is één leertheorie maar er zijn er meer. Als je meer wil weten over de andere leertheorieën lees dan het artikel: “De Betekenis en Relevantie van Leertheorieën: behaviorisme, gestaltpsychologie, constructivisme, cognitivisme en connectivisme op een rij“

3. Waarom is leren volgens het constructivisme een actief proces?

Leren wordt in het constructivisme gezien als een actief proces. Binnen de behavioristische leertheorie was dat niet zo. In het behaviorisme werd de leraar gezien als expert. De leraar was degene die de objectieve kennis bezat en moest die kennis toedienen aan zijn leerlingen. De leraar is in deze situatie dan ook degene die het meest actief is en de leerlingen nemen vanzelf de aangeboden kennis op.

Binnen het constructivisme is dat anders. Constructivisten gaan ervan uit dat kennis pas ontstaat als de leerling iets doet met de informatie. De leerling moeten de informatie actief verwerken en alleen dan wordt kennis bruikbaar en betekenisvol. De leerling is dus actief bezig en de leraar heeft in hogere mate de rol van begeleider of coach en ontwerper van het onderwijs. 

Een voorbeeld hiervan is het leren voor een toets. Wanneer een leraar alleen kennis aan jou overdraagt, bijvoorbeeld door over een onderwerp te vertellen, dan onthoud je deze kennis een stuk minder dan wanneer je bijvoorbeeld een mindmap van de stof maakt, vragen over de stof beantwoordt en een discussie met je klasgenoot voert over deze stof. 

Op de afbeelding kun je het verschil zien tussen de rol van de leraar en de leerlingen volgens behavioristen en constructivisten. 

“Deze afbeelding is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/wat-is-het-constructivisme/‘

Bij behaviorisme (aan de linkerkant van de afbeelding) zie je dat de leraar in de rol van expert de kennis in de leerlingen stopt. Bij het constructivisme (aan de rechterkant van de afbeelding) zie je een actief proces. De leraar laat kennis uit de leerlingen komen en de leerlingen denken actief mee. 

We weten nu dat, volgens constructivisten, informatie actief verwerkt moet worden om omgezet te kunnen worden in kennis. Hoe zorgt de activiteit die je uitvoert in jouw onderwijspraktijk er nu voor dat informatie omgezet wordt tot kennis. Anders gezegd hoe construeren we kennis. Piaget spreekt bij het verstoren van het cognitief equilibrium van een cognitief conflict. Door middel van assimilatie en accommodatie worden cognitieve schema’s uitgebreid of opnieuw gevormd om zo weer een cognitief equilibrium te bereiken. Zo wordt er geleerd. Het is voor jou als docent dus van belang dat je leertaken aanbiedt die een cognitief conflict veroorzaken. Lees voor een uitgebreidere toelichting het artikel over ‘Assimilatie en accommodatie’

4. Waarom is leren volgens het constructivisme een cognitief proces?

Leren wordt het gezien als het construeren van nieuwe kennis. Je slaat nieuwe kennis op in cognitieve schema’s of past reeds bestaande schema’s aan. Ik denk bijvoorbeeld hey.. een hond en een kat zijn niet het zelfde en zo wordt het denk schema in mijn hoofd aangepast. Leren is een proces dat zich afspeelt in de hersenen. 

5. Waarom is leren volgens het constructivisme een cumulatieve proces?

Hiermee bedoelen we dat leren een opbouwproces is, er komt steeds wat bij en je bouwt voort op wat opgeslagen is in je lange termijn geheugen. Als je niet zou voortbouwen op de kennis die je al hebt, zou kennis betekenisloos zijn. Wat er wordt geleerd is daarom deels afhankelijk van de voorkennis die je bezit. Als leraar is het belangrijk om aan te sluiten op de voorkennis die je leerlingen hebben. Let op: het is een illusie dat het voldoende is om de voorkennis alleen maar te benoemen als leraar. De voorkennis moet geactiveerd worden bij de leerling. Ze moeten iets met de voorkennis doen! Met het activeren van voorkennis worden activiteiten bedoeld waarbij leerlingen de voorkennis op moeten halen. Denk bijvoorbeeld een quiz over de stof van vorige week.

6. Waarom is leren volgens het constructivisme een zelfregulerend proces?

Zelfregulatie houdt in dat leerlingen moeten leren hoe ze hun eigen leerproces kunnen regelen. Als leraar is het daarom belangrijk dat je begrijpt hoe leerprocessen werken zodat jij je leerlingen hierbij kunt ondersteunen. Op het punt zelfregulatie gaan we nog iets dieper in dan de andere punten. Er zijn twee verschillende benaderingen bij zelfregulatie namelijk leeractiviteiten en leerfuncties.

Leeractiviteiten

De eerste benadering van zelfregulatie is het kunnen gebruiken van verschillende soorten leeractiviteiten. Volgens deze benadering zijn leeractiviteiten: cognitief, affectief of metacognitief van aard. Ik zal deze leeractiviteiten nu één voor één kort toelichten. 

• Cognitieve leeractiviteiten bevat alle activiteiten die ervoor zorgen dat je kennis verwerft en verwerkt. Bijvoorbeeld de activiteit begrijpend lezen of het maken van schema’s waardoor je de stof beter onthoudt.
• Affectieve leeractiviteiten gaan over het emotioneel ondersteunen van het leerproces. Bijvoorbeeld jezelf kunnen motiveren en je planning aanhouden.  
• Metacognitieve leeractiviteiten zijn regulerende leeractiviteiten en strategieën die eigenlijk als een soort helikopter boven het leerproces hangen. Je kunt bijvoorbeeld de overtuiging hebben dat je door leren een betere baan kunt krijgen. Door deze overtuiging ben je gemotiveerd om te starten met je leertaak, je kunt jezelf bijsturen en evalueren op je doelen. 

De Metacognitieve activiteiten sturen de cognitieve en affectieve leeractiviteiten aan. Zelfregulering betekent bij deze benadering dat je Metacognitieve leeractiviteiten inzet om je leerdoelen te bereiken. Wanneer je zelf studeert merk je ongetwijfeld soms hoe moeilijk dit kan zijn bijvoorbeeld wanneer je eigenlijk moet studeren volgens je planning maar tegelijkertijd gevraagd wordt mee te gaan naar een concert. Als leraar is het belangrijk dat je leerlingen helpt met het ontwikkelen van zelfregulatie. 

leerfuncties

De tweede benadering binnen zelfregulatie is het vervullen van leerfuncties. Leerfuncties zijn psychologische functies die in een leerproces gerealiseerd worden. We kennen ook verschillende leerfuncties namelijk: voorbereidingsfuncties, verwerkingsfuncties en regulatiefuncties. Ik zal ook de leerfuncties kort toelichten. 

• De voorbereidingfuncties zijn ze wel cognitief affectief en gaan vooral over het voorbereiden leren. Het gaat dan bijvoorbeeld om het richten van de aandacht, het concreet maken van je doelen en het plannen. Kortom alles wat je doet ter voorbereiding op leren.
• De verwerkingfuncties zijn vooral cognitief. Het gaat om het begrijpen, integreren en toepassen van informatie.
• De regulatie functies zijn op Metacognitief niveau. Deze reguleren het leren en het gedrag. De regulatie functies kunnen de voorbereidings en verwerkingsfuncties aansporen.Het gaat dan bijvoorbeeld over het bewaken van je concentratie en inzet.

Tot zo ver de wat uitgebreidere uitleg over zelfregulatie en de verschillende benaderingen: leeractiviteiten en leerfuncties. Zelfregulatie was vijfde punt van de constructivistische zienswijze op leren.

7. Waarom is leren volgens het constructivisme een doelgericht proces?

Een doel zorgt ervoor dat aandacht van de leerling de juiste richting op gaat. Ook kun je, wanneer je weet wat het doel van het leren, achteraf controleren of je het leerdoel behaald hebt. Het doel is dan een toetscriterium voor je leerresultaten. Leerdoelen zijn ook een bron van motivatie. Bekijk voor een uitgebreidere toelichting de video’s over motivatie. Als leraar is het daarom belangrijk dat je altijd de leerdoelen voor je leerlingen inzichtelijk maakt.
Zonder leerdoelen geen leren.

Mijn eerste stage begeleider gaf mij als vuistregel. Ik moet altijd je klas in kunnen lopen en een random leerling de vraag kunnen stellen wat moet je leren vandaag, dan moet de leerling het leerdoel van jou les kunnen vertellen. Zo niet.. dan ben je af!!

8. Conclusie: Constructivisme in de klas

De veranderende rol van de leraar

In de constructivistische visie is de leraar meer een begeleider dan een traditionele kennisoverdrager, met de leerling actief aan het roer van het leerproces. Deze aanpak, die leerlingen ziet als verantwoordelijke individuen voor hun eigen leren, verschuift de focus van directe instructie naar begeleiding en stimulatie van zelfontdekkend leren. Hierbij lijkt de rol van vak expert te verdwijnen maar niets is minder waar. Er wordt in deze rol een enorm beroep gedaan op de rol van vak expert. Dit beroep wordt wel minder gedaan in de vorm van een plenaire kennis overdracht.

De leerling centraal

Het constructivisme plaatst de leerling centraal, waarbij persoonlijk en zelfgestuurd leren essentieel zijn. Onderwijsconcepten als ‘het nieuwe leren’ en ‘het studiehuis’ reflecteren deze visie, hoewel de praktische toepassing ervan soms een uitdaging vormt, met name in het balanceren van zelfregulatie en leerling-ondersteuning.

De rol van kennis

Het debat over de plaats van kennis in het onderwijs blijft voortduren binnen het constructivisme. Critici benadrukken de noodzaak van vakkennis naast het ontwikkelen van algemene vaardigheden en zelfstandig leren. Hierbij is een belangrijke vraag ben je als leraar actief kennis aan het overdragen, of faceliteer je het leerproces en bied je begeleiding in een rijke leeromgeving waarbinnen de leerling zelf kennis construeert?

De Constructivistische kijkwijze op onderwijs vraagt een continue afweging en aanpassing in de rol van zowel de leraar als de leerling, waarbij de nadruk ligt op actieve betrokkenheid, zelfregulatie en het constructief opbouwen van kennis.

“Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!”