Kennissoorten van Paris & Cunningham – Leerprocessen Deel 1

Mensen denken vaak dat kennis vooral bestaat uit het onthouden van feiten. Dat niet juist. 

Kennis bestaat uit meerdere componenten, maar welke? Deze video gaat over de verschillende Kennissoorten zoals omschreven door Paris & Cunningham.

Aan het einde van deze video heb je inzicht in het begrip kennis, welke verschillende kennissoorten er zijn en hoe je deze kunt inzetten bij vormgeven van jou lespraktijk. 

In het onderwijs staat leren centraal. Maar wat is leren eigenlijk? In de literatuur komen we verschillende definities en benaderingen van leren tegen. Zoals leren is het opdoen van kennis vaardigheden en attituden. Mensen leren ook in verschillende situaties bijvoorbeeld formele leersituaties, zoals op school, maar ook informeel, zoals op de werkplek. Kijk voor meer informatie hierover de video ‘vormen van Leren’.

Ook wat mensen leren, de leerinhoud, wordt in de literatuur geclassificeerd. Er wordt dan gesproken over verschillende soorten kennis, zoals feitenkennis en kennis van procedures. Er worden veel verschillende soorten kennis onderscheiden. Als je op googleled vind je bijvoorbeeld als eerste deze lijst van Wikipedia.

• expliciete en impliciete, codified en tacit kennis.
• specialistische kennis.
• spirituele kennis.
• talenkennis.
• vakkennis.
• voorkennis.
• wetenschappelijke kennis.
• zelfkennis.

Hoewel voor alle aparte onderdelen van deze lijst wel wat te zeggen is, is de de lijst in zijn geheel niet gebaseerd op onderwijskundig onderzoek of begrip en daarom lastig bruikbaar in de context van de onderwijspraktijk.

Een veel gebruikt onderwijskundig onderscheid komt uit het Handbook of education psychology. Scott G. Paris en Anne E. Cunningham onderscheiden hier drie verschillende kennissoorten: declaratieve, procedurele en situationele kennis.
Ik zal in deze video eerst kort wat context geven over kennis en daarna de verschillende kennissoorten één voor één behandelen.

In de leertheorie ‘het cognitivisme’ heeft kennisverwerving een centrale plek. Hierbij is het de taak van de leraar om ervoor te zorgen dat kennis in het langetermijngeheugen van de leerling wordt opgeslagen. Kijk voor meer informatie de video’s over de leertheorie het cognitivisme. Dit opslaan van kennis in het geheugen gebeurt door de informatie in te passen in bestaande kennisstructuren in de hersenen. Zodra de kennis nodig is, kan deze kennis vanuit het langetermijngeheugen worden teruggehaald. Een voorbeeld is het kijken van een film waarbij je na verloop van tijd de eerder getoonde kennis over een karakter kunt gebruiken om het verhaal te volgen. Zonder deze informatie is het verhaal volstrekt onduidelijk. Dit heb je vast wel eens meegemaakt wanneer je in het midden van een film instapt of na lange tijd een boek openslaat en verder gaat waar je gebleven was. Kortom Kennis ligt dus opgeslagen in ons langetermijngeheugen. Zie voor meer informatie de video over de werking van het geheugen.

Dan nu, zoals belooft de verschillende kennissoorten declaratieve, procedurele en situationele kennis

Als eerst declaratieve kennis

Declaratieve kennis is kennis die op te zoeken is op internet of te lezen in een boek: bijvoorbeeld het gewicht van een liter water of de wetenschap dat vogels in het voorjaar eieren leggen. Het is kennis over feiten of verschijnselen, uitgedrukt in gesproken en geschreven taal, muziekschrift of wiskundige symbolen. Declaratieve kennis kan daarnaast ook iets abstracter zijn, bijvoorbeeld de kennis dat ‘stoel’ een zelfstandig naamwoord is.
Tot declaratieve kennis behoort daarnaast ook persoonlijke kennis (zoals “Mijn vader lust geen broccoli”) en wetmatige kennis (zoals de wet van de zwaartekracht, die beschrijft dat een appel uit de boom naar beneden valt).
De hoeveelheid declaratieve kennis die beschikbaar is om te leren is vrijwel onuitputtelijk. Daarom is Wikipedia ook zo omvangrijk en bevat de bosatlas niet alle informatie die er beschikbaar is. Deze twee bronnen zijn goede voorbeelden van bronnen die declaratieve kennis bevatten.

Declaratieve kennis wordt snel verworven en ook snel vergeten als de kennis niet actief gebruikt wordt.

Als tweede procedurele kennis
Procedurele kennis is kennis die gaat over hoe dingen gedaan moeten worden. Dat wil zeggen: hoe en in welke volgorde je bepaalde handelingen uitvoert. Bijvoorbeeld bakken van een appeltaart of het opslaan van een word document. Als procedurele kennis ontbreekt, lopen leerlingen vast bij het uitvoeren van taken of is het resultaat niet zoals beoogd. Het komt voor dat leerlingen veel declaratieve kennis over een bepaald onderwerp hebben maar dat het ze ontbreekt het aan procedurele kennis. In zo’n geval kunnen taken of handelingen niet naar behoren worden uitgevoerd, ondanks dat een leerling misschien wel veel over het onderwerp weet.

Een voorbeeld is een leerling die handig is met computers en veel weet van Microsoft Office, maar die een opgeslagen Word-document niet meer kan terugvinden. De leerling heeft dan declaratieve kennis over de mogelijkheden van Microsoft Word en heeft de procedurele kennis om een bestand op te slaan, maar niet de procedurele kennis die nodig is om een goede mappenstructuur aan te leggen op de computer. 2

Als derde en laatste soort kennis, situationele kennis
Situationele kennis is contextgebondenkennis die ervoor zorgt dat je weet wanneer en waarom je declaratieve of procedurele kennis moet gebruiken. Veel leerlingen kennen de feiten (de declaratieve kennis) en de procedures (de procedurele kennis), maar wanneer het aankomt op het toepassen van de juiste kennis of procedures op het goede moment, lukt dit niet meer en lopen ze vast. Situationele kennis is nodig om declaratieve kennis en procedurele kennis op de juiste manier en in de juiste situatie toe te passen. Het wordt daarom ook wel gebruikskennis genoemd.

Een voorbeeld van situationele kennis zijn de klassenregels: de meeste leerlingen weten na een tijdje wat de klassenregels zijn en hoe ze deze uit moeten voeren. Ze voeren de juiste regel op het juiste moment uit. Een leerling die zijn vinger opsteekt om een vraag te stellen in de pauzetijd is een voorbeeld waaraan je kunt zien dat de situationele kennis nog niet helemaal compleet is. Een leerling kent de regel en procedure rondom het stellen van een vraag maar past deze toe op een ‘vreemd’ moment.  

Een bepaalde vorm van situationele kennis is zogenaamde tacit knowledge (ook wel onbewuste kennis genoemd). Het is situationele kennis die in een bepaalde context geldt, die nodig is om een taak uit te voeren en die zonder nadenken toegepast wordt. Tacit knowledge is verkregen door ervaring in leven, werk of in een schoolse omgeving. Een voorbeeld is een kok die op zijn gevoel zout en peper toevoegt: hij heeft waarschijnlijk ooit geleerd dat hij precies 4 gram toe moet voegen en heeft toen gezien hoeveel dit is, maar inmiddels noemt hij dit ‘een snufje’ zout en voegt hij zonder nadenken een juiste hoeveelheid zout toe aan zijn gerecht.

Het is als leraar van belang dat je nadenkt over je de verschillende vormen van kennis. Stel ook leerdoelen bij alle verschillende kennissoorten. Een veelgemaakte fout is om veel declaratieve doelen te stellen omdat deze makkelijk te toetsen zijn. Het gevolg is dat leerlingen wel een hele berg kennis krijgen waar zij vervolgens niets mee kunnen.
Verder zijn de verschillende soorten kennis bruikbaar om te herkenen waar een leerling vast loopt. Het komt voor dat leerlingen een onderwerp goed beheersen en slecht scoren door het ontbreken van een klein beetje procedurele kennis. Denk bijvoorbeeld aan het opslaan van een wordbestand of de procedure van het beantwoorden van een toetsvraag. 

Verder bestaan binnen alle kennissoorten verschillende niveau’s. Het is van een heel ander niveau om van een leerling te vragen om kennis te onthouden dan om van leerlingen te vragen om kennis toe te passen. Een versimpeld voorbeeld hiervan is de kennis dat vogels in mei hun eieren leggen.

Op het niveau van onthouden zou dit betekenen dat de leerling antwoord moet kunnen geven op de vraag: In welke maand leggen vogels hun eieren?

Op het niveau van toepassen zou dit betekenen Wanneer komen de jongen van een duif uit bij een broedtijd van vier weken.

Zoals ik al aangaf is het voorbeeld wat versimpeld want het tweede voorbeeld gaat er ook nog van uit dat de leerlingen nog meer kennis hebben die zij in samenhang gebruiken. Belangrijk om mee te nemen is dat alle kennis op verschillende niveaus bestaat. Dit geldt voor declaratieve, procedurele en situationele kennis.

Modellen om deze niveaus te ordenen of te classificeren worden in het onderwijs taxonomieën genoemd. Voorbeelden hiervan zijn: de taxonomie van Bloom, Miller of OBIT. kijk voor meer informatie hierover de video’s over leerdoelen en Taxonomieën. In de onderwijspraktijk wordt het niveau van kennis gebruikt om leerdoelen te formuleren aan de hand waarvan lessen worden voorbereid en worden gegeven, toetsing wordt ontwikkeld en wordt geëvalueerd. Daarom zijn kennis soorten, niveaus en doelen die daaruit voortkomen van enorm belang voor je onderwijspraktijk.

In het verlengde van de zojuist besproken kennissoorten ligt metacognitie. Metacognitie is de kennis over het eigen denken en leren en gaat over de het strategisch toepassen van de drie soorten kennis, om zo doelen te bereiken en problemen op te lossen. Kijk voor meer informatie de video over Metacognitie en metacognitieve vaardigheden.

Deze video ging over verschillende kennissoorten. Kennis wordt opgeslagen in het langetermijngeheugen van de leerling. Zodra de kennis nodig is, dan kan deze kennis vanuit het langetermijngeheugen teruggehaald worden.

Paris & Cunningham onderscheiden drie verschillende kennissoorten: declaratieve, procedurele en situationele kennis.

• Declaratieve kennis: dit is feitenkennis, algemene kennis of persoonlijke kennis.
• Procedurele kennis: dit is kennis over hoe je iets moet doen.
• Situationele kennis: dit is kennis over wanneer en waarom je welke kennis moet gebruiken.

Het is als leraar van belang dat je leerdoelen stelt binnen de verschillende kennissoorten. Een veelgemaakte fout is om veel declaratieve doelen te stellen omdat deze makkelijk te toetsen zijn. Het gevolg is dat leerlingen wel een hele berg kennis krijgen waar zij vervolgens niets mee kunnen.
Verder zijn de verschillende soorten kennis bruikbaar om te herkenen waar een leerling vast loopt en zo de juiste ondersteuning te bieden.

Al deze soorten Kennis kunnen op verschillende niveaus bestaan. Modellen kennis te classificeren anders gezegd om deze niveaus te ordenen taxonomieën. Een taxonomie wordt gebruikt om doelen te formuleren op het juiste niveau aan de hand waarvan de onderwijspraktijk vormgegeven kan worden.