Toetsproces Stap 2: Toetsdoelen en het opstellen van een Toetsmatrijs

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 28 december 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Stap 2 in het toetsproces: toetsdoelen en toetsmatrijs
2. Hoe stel je toetsdoelen op?
3. Wat is een toetsmatrijs?
4. Hoe stel je een toetsmatrijs op?
5. Wat is de volgende stap in het toetsproces?

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in stap 2 in het toetsproces, toetsdoelen en het opstellen van een toetsmatrijs.

Na het lezen van dit artikel ken je het verschil tussen toetsdoelen en leerdoelen (ik zal het alvast verklappen. Dat is er niet), weet je hoe je een toetsmatrijs opstelt en kun je starten met het maken van een toetsmatrijs voor jouw toetsontwerp.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Stap 2 in het toetsproces: toetsdoelen en toetsmatrijs

Stap 2 van het toetsproces is het opstellen van een toetsmatrijs vanuit de toetsdoelen. Een goed geformuleerd leerdoel is direct bruikbaar als toetsdoel. Aan de hand van dit leerdoel kun je de toets vormgeven. Het zou ook vreemd zijn om te toetsen op iets anders dan waar je les over hebt gegeven. Daarom spreken we in dit artikel over leerdoelen. Eerst gaan we in op leerdoelen, daarna op het opstellen van een toetsmatrijs.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/toetsdoelen-en-een-toetsmatrijs/‘

2. Hoe stel je toetsdoelen op?

Leerdoelen zijn essentieel voor het vormgeven van onderwijs. Een leerdoel omschrijft wat een leerling geleerd moet hebben als gevolg van het onderwijs dat je hebt ingericht en dat de leerling heeft gevolgd. Het leerdoel beschrijft kwaliteiten op het gebied van kennis, inzicht, vaardigheden en attitude (of beroepshouding) waarover een leerling die het onderwijs afrondt, moet beschikken. Dit vormt het startpunt voor het ontwerpen van een toets want een goed geformuleerd leerdoel is direct bruikbaar als toetsdoel. In sommige onderwijstypes wordt attitude ook wel beroepshouding genoemd.

Een goed leerdoel formuleer je aan de hand van een theorie of model. Er zijn veel theorieën om leerdoelen te formuleren, zoals die van Mager, Gronlund en het veelgebruikte SMART-model. Het formuleren van een leerdoel zonder een theorie of model kan leiden tot een onvolledig leerdoel, waardoor het minder bruikbaar is bij bijvoorbeeld het ontwerpen van een toets.

Het belang van taxonomieën

Het niveau van een leerdoel wordt vastgesteld, of beter nog, al tijdens het formuleren bepaald, met behulp van een taxonomie. Een taxonomie is een classificatiesysteem waarmee je leerdoelen kunt categoriseren in verschillende niveaus van complexiteit. Bekende voorbeelden van taxonomieën zijn die van Bloom, Romiszowski en Miller. De taxonomie van Bloom is veruit de bekendste in het onderwijs.

De taxonomie van Bloom kent drie domeinen van doelstellingen: cognitieve, affectieve en psychomotorische doelstellingen. Elk domein is onderverdeeld in verschillende niveaus. Het cognitieve domein in de herziene taxonomie van Bloom bevat zes niveaus: onthouden, begrijpen, toepassen, analyseren, evalueren en creëren.

Het opstellen van goede leerdoelen en het gebruik van een taxonomie zijn van groot belang voor het ontwerpen van toetsing. In de leerdoelen vind je zowel het niveau als vaak ook de voorwaarden die je nodig hebt voor het opstellen van een toetsmatrijs. Bekijk voor meer informatie de artikelen over leerdoelen en taxonomieën.

3. Wat is een toetsmatrijs?

Een toetsmatrijs is een hulpmiddel waarmee je de inhoud en het niveau van een toets gestructureerd in kaart brengt. Het is een overzicht waarin de onderwerpen die je wilt toetsen en de bijbehorende niveaus uit de leerdoelen worden uitgewerkt. Door een toetsmatrijs te gebruiken, zorg je ervoor dat alle belangrijke onderwerpen aan bod komen en dat de vragen aansluiten bij het gewenste niveau van complexiteit. Dit maakt het mogelijk om een toets te maken die representatief is voor de lesstof, evenwichtig toetst en objectieve resultaten oplevert. Een goed opgestelde toetsmatrijs is onmisbaar voor het ontwerpen van kwalitatieve en betrouwbare toetsing.

4. Hoe stel je een toetsmatrijs op?

Om ervoor te zorgen dat een toets alle onderwerpen op het juiste niveau bevat, zonder dat de toets te lang wordt, stel je een toetsmatrijs op. De meest eenvoudige vorm van een toetsmatrijs is een lijst met onderwerpen die getoetst moeten worden en het niveau waarop. Deze onderwerpen en niveaus kun je afleiden uit de leerdoelen. Op basis hiervan vul je de toetsmatrijs in.

Voorbeeld: Toetsmatrijs met 3 niveaus

Onderwerpen	Kennis	Inzicht	Vaardigheden
Leertheorieën	2	1	1
Geheugen	3	2	0
Intelligentie	2	3	0

In dit voorbeeld worden de drie cognitieve niveaus van kennis, inzicht en vaardigheden gebruikt. Dit is een vereenvoudigde versie van de zes niveaus van Bloom. Op de horizontale as kun je ook alle niveaus van een andere taxonomie opnemen, bijvoorbeeld de volledige taxonomie van Bloom.

Voorbeeld: Toetsmatrijs met 6 niveaus van Bloom

Onderwerpen	Onthouden	Begrijpen	Toepassen	Analyseren	Evalueren	Creëren
Leertheorieën
Geheugen
Etc.

Op deze manier kun je de niveaus van een taxonomie gebruiken. Taxonomieën geven vaak een gedetailleerder beeld van de niveaus dan simpelweg een opsomming in een toetsmatrijs. Dit maakt het eenvoudiger om toetsvragen te ontwikkelen die aansluiten bij de leerdoelen.

Hieronder zie je bijvoorbeeld een ander, meer compleet voorbeeld van is taxonomieën van Bloom. Niet schrikken dit overzicht lijkt compex, maar dat valt wel mee. Dergelijke overzichten kunnen een enorme hulp zijn als je toetsvragen op het juiste niveau wil ontwikkelen. Ik hoef alleen maar te kijken bij begrijpen en zie dan onder het kopje vormen direct voorbeelden staan. Dus een vraag op begripsniveau over leertheorieën zou zijn, geef een voorbeeld van de leertheorie het behaviorisme in de praktijk. Onder vorm staan in dit geval ook nog voorbeeldvragen. Helemaal makkelijk.

Vaak zijn deze overzichten minder uitgebreid dan bij Bloom, maar een beetje richting kan het werk bij het ontwikkelen van een toets enorm verlichten!

Waarom een representatieve en evenwichtige toets belangrijk is

Een toetsmatrijs, waarin je de onderwerpen en het niveau uit de leerdoelen uiteenzet en het aantal vragen specificeert, is een must om een toets representatief te maken voor de lesstof en evenwichtig te laten toetsen. Met een evenwichtige toets bedoelen we dat niet slechts één onderwerp uit de lesstof wordt getoetst, maar dat de stof gemiddeld gezien over de hele breedte terugkomt.

Een representatieve toets is belangrijk, omdat de uitslag vaak wordt gebruikt om beslissingen te nemen over leerlingen, zoals of ze overgaan naar de volgende klas. Zo voorkom je dat een advies, zoals doubleren of het kiezen van een ander niveau, gebaseerd is op een onbetrouwbare toets.

5. Wat is de volgende stap in het toetsproces?

Stap 3 in het toetsproces gaat over het kiezen van een toetsvorm. Welke toetsvorm gebruik je in welke situatie? In het volgende artikel vertel ik hier meer over. Klik op de link om het artikel stap 3 in het toetsproces Toetsvorm kiezen en toetsontwikkeling te bekijken.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘