Hoe ontwikkel je een toets? Toetsconstructie en stappen in het toetsproces
Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 28 december 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘
Inhoudsopgave
- Een introductie in het toetsproces
- Wat zijn de stappen in het toetsproces?
- Toetsconstructie in de onderwijspraktijk
Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in de vier stappen in het toetsproces.
Na het lezen van dit artikel kun je de stappen uit het toetsproces benoemen en kun je toelichten waarom deze van belang zijn wanneer je als leraar gaat toetsen.
Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.
Een introductie in het toetsproces
Een goed toetsproces is onmisbaar voor het waarborgen van de kwaliteit van toetsen en beoordelen. Het proces is opgebouwd uit vier stappen die de basis vormen voor een valide en betrouwbaar toetsontwerp. Door deze stappen zorgvuldig te doorlopen, creëer je een toets die aansluit bij de leerdoelen en het curriculum.
‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar https://eenmeesterinleren.nl/toetsconstructie-en-het-toetsproces/‘
Wat zijn de stappen in het toetsproces?
Het toetsproces speelt een cruciale rol in de kwaliteit van het onderwijs. Het zorgvuldig ontwerpen, uitvoeren en evalueren van toetsen draagt bij aan valide en betrouwbare resultaten die leerlingen ondersteunen in hun leerproces. Het proces is op te delen in vier stappen die samen de toetscyclus vormen:
- Het bepalen van de functie van de toets.
- Het opstellen van een toetsmatrijs.
- Het kiezen en ontwikkelen van een geschikte toetsvorm.
- Het nakijken, normeren en rapporteren van de toets.
Het toetsproces als PDCA-cyclus
Het toetsproces kan worden beschouwd als een PDCA-cyclus voor de ontwikkeling van toetsen. In dit artikel is het toetsproces versimpeld tot vier stappen om het proces niet te complex te maken. Je kunt ook beargumenteren dat sommige stappen opgedeeld moeten worden tot losse stappen of dat er bepaalde aspecten missen. In de literatuur kom je vaak zeven (of acht) fasen tegen: (1) basisontwerp, (2) construeren toetsmatrijs, (3) construeren van de toets, (4) afnemen, (5) beoordelen, verwerken en analyseren, (6) resultaat registreren en communiceren, en (7) evalueren en verbeteren.
Ik behandel in dit artikel de stappen uit de afbeelding vrij beknopt. Per stap in het toetsproces heb ik ter aanvulling een aparte video gemaakt met een uitgebreidere uitleg en voorbeelden over die specifieke stap. Op de community voor leraren staat een korte cursus met alle deze video’s over toetsing.
Een goede toetsconstructie volgt het principe van constructive alignment. Dit betekent dat de leerdoelen, de onderwijsactiviteiten en de toetsen op elkaar zijn afgestemd. Dit zorgt ervoor dat leerlingen gericht kunnen werken aan wat ze moeten leren. Daarnaast biedt de kwaliteitspiramide voor toetsen en beoordelen van Van Joosten-ten Brinke en Sluijsmans een waardevol kader voor het waarborgen van de kwaliteit van toetsen. Deze piramide borgt de toetskwaliteit door inzicht te geven in de verschillende niveaus waarop over toetsing nagedacht wordt en verschillende betrokkenen die met toetsing bezig zijn. Lees voor meer ook het artikel over de kwaliteitspiramide.
Stap 1: Wat is de functie van de toets?
In stap 1 van het toetsproces bepaal je de functie van de toets. Er zijn twee globale doelen of functies van toetsen en beoordelen: formatief en summatief.
Formatieve toetsen richten zich op het onderwijs en leren. Het doel van een formatieve toets is om de leraar te begeleiden bij het plannen van de lessen en om de leerlingen te helpen bij het identificeren van onderdelen waar ze aan moeten werken.
Summatieve toetsen richten zich op de beoordeling en vinden meestal plaats aan het einde van het onderwijs. Ze leiden tot beslissingen over studenten. Dit zijn de zogenaamde ‘hi-stakes’ toetsen. Het doel van een summatieve toets is om de leraar een samenvatting te geven van de prestaties van de leerling. Op basis daarvan kan de leraar beslissingen nemen, zoals overgangsbeslissingen of diplomering.
Het onderscheid tussen formatieve en summatieve toetsing is gebaseerd op hoe de resultaten van de toets gebruikt worden. Elk soort toets kan in essentie worden gebruikt voor zowel formatieve als summatieve doeleinden. Als het doel is om informatie te verkrijgen en te verstrekken over het leren van de leerling, dan is de evaluatie formatief. Als het doel is om de uiteindelijke prestaties te bepalen en een cijfer vast te stellen, dan is de evaluatie summatief.
Lees meer over het bepalen van de functie van toetsen in dit artikel.
Stap 2: Hoe stel je een toetsmatrijs op?
Een leerdoel omschrijft wat de leerling geleerd moet hebben als resultaat van het onderwijs. Het niveau van een leerdoel kun je bepalen aan de hand van een taxonomie. Dit is een classificatiesysteem om leerdoelen te categoriseren op complexiteit. Voor meer informatie kun je ook het artikel over leerdoelen en taxonomieën bekijken.
Om ervoor te zorgen dat je toets alle onderwerpen op het juiste niveau bevat, stel je een toetsmatrijs op. Een toetsmatrijs zet de onderwerpen en het niveau uiteen en wijst hier een aantal vragen aan toe. Dit is een must om te zorgen dat een toets representatief is voor de lesstof en evenwichtig toetst. Zo voorkom je dat belangrijke beslissingen, zoals een overgangsadvies of doublure, gebaseerd zijn op een slechte meting.
Lees meer over het opstellen van een toetsmatrijs in dit artikel.
Stap 3: Hoe kies en ontwikkel je een geschikte toetsvorm?
Bij de keuze van een toetsvorm is het belangrijk aansluiting te zoeken bij het leerdoel. De toetsvorm moet geschikt zijn voor het niveau dat je wil toetsen. Alleen met de juiste toetsvorm kun je bepalen of de gestelde doelen behaald zijn.
De taxonomie die je gebruikt hebt bij het opstellen van de leerdoelen biedt vaak aanknopingspunten voor het soort toets. Zo geeft de taxonomie van Bloom bijvoorbeeld suggesties voor toetsvormen en bijbehorende vraagsoorten. In onze artikelen behandelen ik zes verschillende toetsvormen: gesloten vragen, open vragen, een mondelinge toets, een authentiek assessment, toetsen met groepswerk en toetsen met alternatieve toetsvormen. Klik op de link van de toetsvorm om een artikel met meer informatie te krijgen.
Een goede toets maken vraagt om een doordachte aanpak die zorgt voor valide en betrouwbare resultaten. Bij het ontwikkelen van een toets zijn de volgende richtlijnen belangrijk:
- Hanteer de stappen van het toetsproces.
- Begin bij de doelen.
- Gebruik een toetsmatrijs.
- Start met inkoppers.
- Ontwerp altijd een beoordelingsformulier.
- Reguleer de toetsomstandigheden.
- Plan inzage.
- Ontwerp met collega’s.
- Kalibreer met collega’s.
- Zorg voor transparantie.
Lees meer over het kiezen en ontwikkelen van de verschillende toetsvormen in dit artikel.
Stap 4: Hoe kijk je toetsen na, normeer je en rapporteer je de resultaten?
Het nakijken van de toets gebeurt op basis van het antwoordmodel dat je in stap 3 hebt ontwikkeld. Tijdens het nakijken wordt de kwaliteit van de toets zichtbaar. Je voert automatisch ook een kwaliteitscontrole op de toets zelf uit. Als tijdens het nakijken blijkt dat vragen niet goed zijn, moet je deze vragen aanpassen, soepeler beoordelen of zelfs laten vervallen.
Daarna bepaal je de zak- en slaaggrens zodat je over kunt gaan tot het geven van cijfers. Hierbij vind je een acceptabel criterium waartegen je de toetsscores kunt afzetten. In Nederland wordt vaak de schaal van 1 tot 10 gehanteerd waarbij een 5,5 de voldoende-grens is.
In de literatuur vind je twee methoden van normeren:
- Relatief normeren: Je vergelijkt de score van de leerling met de scores van de andere leerlingen.
- Absoluut normeren: Je vergelijkt de toetsscores van de leerlingen met een vooraf vastgesteld criterium om tot een cijfer te komen.
Na het cijfer geven volgt het rapporteren. Dit omvat zowel het verstrekken van het cijfer aan de leerling als aan de school. Rond de voldoende/onvoldoende grens is het belangrijk tijd te nemen voor een professionele beoordeling.
Lees meer over het nakijken, normeren en rapporteren van toetsen in dit artikel.
Toetsconstructie in de onderwijspraktijk
Toetsconstructie is een onmisbaar onderdeel van de onderwijspraktijk en vereist een combinatie van zorgvuldige planning, kennis van leerdoelen en didactische inzichten. Door het toetsproces stapsgewijs te doorlopen en gebruik te maken van hulpmiddelen zoals toetsmatrijzen en taxonomieën, kunnen docenten toetsen ontwikkelen die zowel eerlijk als effectief zijn. Toetsen vormen niet alleen een middel om de kennis en vaardigheden van leerlingen te evalueren, maar ook om het leerproces te ondersteunen en te verbeteren.
Daarnaast speelt toetsconstructie een belangrijke rol bij het borgen van onderwijskwaliteit. Een goed ontworpen toets biedt niet alleen betrouwbare resultaten, maar helpt ook bij het identificeren van sterke en zwakke punten in het curriculum en de onderwijspraktijk. Door aandacht te besteden aan constructieve afstemming en professionele samenwerking tussen collega’s, kun je de effectiviteit van toetsen verder verhogen.
Door te investeren in toetsconstructie, zorg je als docent voor een waardevolle bijdrage aan het leren en ontwikkelen van je leerlingen, terwijl je tegelijkertijd bijdraagt aan de algehele kwaliteit van het onderwijs.
Op zoek naar praktische kennis over onderwijs en
een betrokken groep collega’s om samen mee te leren?
“Al je vragen over onderwijs, leren en lesgeven snel en op een pek beantwoord door
collega’s en andere experts”
‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘