De vijf sleutelbegrippen voor samenwerkend leren van Johnson & Johnson

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 6/januari/2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat is het verschil tussen samenwerken en samenwerkend leren?
2. Wat zijn de uitgangspunten van samenwerkend leren?
   • Positieve Wederzijdse Afhankelijkheid
   • Individueel aansprakelijkheid
   • Stimuleer interactie
   • Interpersoonlijke en sociale vaardigheden
   • Promoot het groepsproces
3. Wat is het verschil tussen samenwerkend leren en coöperatief leren?
4. Samenwerkend leren in de onderwijspraktijk

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in de vijf sleutelbegrippen voor samenwerkend leren (in het engels collaborative learning). Vanuit mijn achtergrond als biologie leraar, onderwijskundige en lerarenopleider schijf ik artikelen en maak ik video’s fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën geordend per thema en een groep onderwijsprofessionals waar je je inhoudelijke vragen aan kunt stellen.

1. Wat is het verschil tussen samenwerken en samenwerkend leren?

In het onderwijsveld wordt vaak gesproken over ‘samenwerken’ en ‘samenwerkend leren’, maar wat onderscheidt deze twee termen van elkaar? Het cruciale verschil ligt in het eindresultaat en het leerproces. Bij samenwerken kan het resultaat afhankelijk zijn van toeval, terwijl samenwerkend leren specifiek gericht is op het gezamenlijke leerproces, met een maximale kans op positieve leerresultaten voor alle betrokken studenten.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/samenwerkend-leren/‘

2. Wat zijn de uitgangspunten van samenwerkend leren?

Samenwerkend leren is een methodiek die niet alleen de kennisoverdracht bevordert, maar ook de ontwikkeling van cruciale vaardigheden zoals communicatie, probleemoplossing en kritisch denken. Samenwerkend leren is een onderwijsstrategie die gestoeld is op vijf sleutelbegrippen ontwikkeld door Johnson & Johnson. Deze sleutelbegrippen richten zich op het maximaliseren van zowel individueel als collectief leren binnen een groep. Ik behandel de vijf sleutelbegrippen één voor één.

Positieve Wederzijdse Afhankelijkheid

Dit sleutelbegrip benadrukt het belang van een positieve onderlinge afhankelijkheid binnen de groep. Leerlingen moeten beseffen dat hun succes in de groep mede afhankelijk is van de bijdrage van anderen. Docenten kunnen dit bevorderen door opdrachten te ontwerpen waarbij de inspanning van elk groepslid essentieel is voor het succes van de hele groep, en door dit zowel in de voorbereiding, uitvoering als evaluatie van de opdracht te integreren.

Individueel aansprakelijkheid

Als docent organiseer je de individuele aanspreekbaarheid. Je zou kunnen zeggen dat iedere leerling individueel aanspreekbaar moet zijn op het resultaat van de groep.  Iedereen moet ook voortdurend duidelijk hebben wat hij moet doen, waar hij aan moet bijdragen.  Individuele aanspreekbaarheid betekent ook, als een leerling zijn werk niet doet, dit op zijn minst zichtbaar wordt.

Stimuleer interactie

Sociale interactie is de basis voor veel leren, dus op het moment dat leerlingen samenwerken moet er ook interactie zijn. In de voorbereiding van de opdracht, in de uitvoering ervan, maar ook in de beoordeling, kun je ervoor zorgen dat die interactie tussen leerlingen gestimuleerd wordt.

Practijkvoorbeeld

Voordat we kijken naar het vierde en het vijfde sleutelbegrip, eerst even een voorbeeld. 

Een hele krachtige, veelgebruikte werkvorm voor samenwerkend leren is denken, delen, uitwisselen.  de werkvorm die bestaat eigenlijk uit drie stappen. 

De eerste stap is dat leerlingen individueel nadenken over een bepaalde vraag: Wat weet je nog van…? of wat weet je al van…?  Dit zorgt voor uitgestelde denktijd.  Alle leerlingen krijgen de kans om daar even zelf over na te denken. In de tweede stap zet je de leerlingen in groepjes bij elkaar, dit is de fase delen, de tweede stap van de werkvorm.  Je geeft de leerlingen dan eigenlijk een nieuwe opdracht. Bijvoorbeeld: maak samen een lijstje, maak een top drie, of maak een stelling, of maak een liedje.  De leerlingen moeten daar iets nieuws maken. dit is bedoeld om de interactie te stimuleren.  In de derde stap van de werkvorm, denken, delen, uitwisselen, wordt bij het uitwisselen klassikaal uitgewisseld tussen alle leerlingen. 

Dit is een mooi voorbeeld van een werkvorm voor samenwerkend leren, waarin de drie eerste sleutelbegrippen verwerkt zijn. De leerlingen zijn namelijk afhankelijk van elkaar bij die tweede stap. Als je wilt delen met elkaar, dan moet je wel allemaal iets hebben om te delen.. Wanneer je gaat uitwisselen, dan is het ook belangrijk om als groep iets te hebben. Doordat de leerlingen weten dat zij potentieel de groepsopbrengst moeten delen zijn zij ook individueel aanspreekbaar voor de totale groepsopbrengst.  Omdat de stap delen vraag om iets nieuws te doen, draagt de werkvorm er ook zorg voor dat er wel interactie tussen de leerlingen moet zijn. Daarmee stimuleert de werkvorm ook de interactie.

Er zijn naast deze drie sleutelbegrippen nog twee sleutelbegrippen. Ik hoor vaak van docenten dat samenwerkend leren, daar begin ik niet aan, want dat is alleen maar ingewikkeld en ze kunnen niet samenwerken. Dit is natuurlijk waar, maar het idee achter samenwerkend leren is dat ook dat je de leerlingen leert samenwerken. Hier richten het vierde en vijfde sleutelbegrip zich op.

Interpersoonlijke en sociale vaardigheden

Het vierde sleutelbegrip richt zich op de ontwikkeling van interpersoonlijke en sociale vaardigheden. Deze vaardigheden, zoals effectieve communicatie, conflictoplossing en empathie, zijn essentieel voor succesvolle samenwerking. Docenten moeten deze vaardigheden niet alleen onderwijzen en bevorderen, maar ook beoordelen en feedback geven op de ontwikkeling ervan.

Promoot het groepsproces

Het vijfde sleutelbegrip is heb aandacht voor het groepsproces. Dit omvat het observeren van de interacties en dynamieken binnen de groep en indien nodig begeleiden en aanpassen. Het doel is om ervoor te zorgen dat samenwerkend leren niet alleen leidt tot kennisverwerving, maar ook tot de ontwikkeling van de vaardigheid om effectief samen te werken.

Elk van deze sleutelbegrippen speelt een belangrijke rol in het vormgeven van een effectieve samenwerkende leeromgeving, waarbij zowel de leerling als de groep als geheel centraal staat.

3. Wat is het verschil tussen samenwerkend leren en coöperatief leren?

In het Engels wordt ook samenwerkend leren ook wel collaborative learning of cooperative learning genoemd. Vaak worden deze begrippen, ook in het engels, als een en hetzelfde beschouwd. Dit kan practische gezien ook wel aangezien zowel samenwerkend leren als coöperatief leren gaan over het bevorderen interactie en samenwerking tussen leerlingen en zijn gericht op het verbeteren van het leerproces door groepsactiviteiten. Ze maken gebruik van de principes van groepsdynamiek en sociale interactie om leerdoelen te bereiken. Hierbij is samenwerkend leren eigenlijk een overkoepeld begrip en zou je coöperatief leren dus kunnen zien als verbijzondering van samenwerkend leren.

Waar samenwerkend leren dan meer een verzamelnaam is voor meerdere verschillende vormen is Coöperatief leren meer ingekaderd. Coöperatief leren maakt gebruik van specifieke technieken en strategieën zoals de hierboven genoemde sleutelbegrippen van Johnson & Johnson. Hierbij is elke component (zoals positieve wederzijdse afhankelijkheid en individuele aanspreekbaarheid) gericht is op het creëren van een duidelijke en georganiseerde leeromgeving. Als je heel nauwkeurig en strikt leest gaat artikel gaat dus eigenlijk over Coöperatief leren als vorm van samenwerkend leren.

4. Samenwerkend leren in de onderwijspraktijk

Samenwerkend leren, als een facet van activerende didactiek, biedt een dynamische benadering om het probleemoplossend vermogen van leerlingen te vergroten. Het integreert theorie en praktijk door leerlingen actief te betrekken bij hun leerproces, waarbij ze niet alleen van de docent, maar ook van elkaar leren.

Wanneer je met samenwerkend leren aan de gang gaat in je les kom je al snel terecht bij activerende werkvormen en het conept activerende didactiek. Activerende didactiek zorgt er voor dat dat kennis beter opgeslagen wordt in het lange termijn geheugen. Alle activerende didactiek kent vier voorwaarden die je terug kunt zien in de werkvorm denken delen uitwisselen: 1. het activeert het leren en denken van leerlingen, 2. het maakt leren en denken van leerlingen zichtbaar, 3. jij en je leerlingen doen iets met de opbrengst, En 4. in de meeste gevallen benut je ook de samenwerking tussen leerlingen. Deze voorwaarden samen vergroten het leerresultaat van de leerlingen.

Lees, wanneer je dit proces in beter wil doorgronden, ook de artikelen over ‘activerende didactiek‘, ‘assimilatie en accomodatie‘ en ‘de werking van het geheugen‘

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘