De Ontwikkelingsfasen van Erik Erikson: Een Diepgaande Kijk op Sociaal-Emotionele Ontwikkeling

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 22/februari/2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat zijn de 8 Ontwikkelingsfasen van Erikson?
   • Fase 1: Vertrouwen versus Wantrouwen (1-2 jaar)
   • Fase 2: Autonomie versus Schaamte en Twijfel (2-4 jaar)
   • Fase 3: Initiatief versus Schuld (4-5 jaar)
   • Fase 4: Vlijt versus Minderwaardigheid (5-12 jaar)
   • Fase 5: Identiteit versus Rolverwarring (13-19 jaar)
   • Fase 6: Intimiteit versus Isolatie (20-40 jaar)
   • Fase 7: Generativiteit versus Stagnatie (40-65 jaar)
   • Fase 8: Ego-integriteit versus Wanhoop (65-overlijden)
2. Welke verwarringen bestaan er binnen de psycho-sociale ontwikkeling?
3. Waar komt de Persoonlijkheidsontwikkelingstheorie vandaan?
4. Ontwikkelingsfasen en de onderwijspraktijk

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in Persoonlijkheidsontwikkelingstheorie van Erikson. Vanuit mijn achtergrond als biologie leraar, onderwijskundige en lerarenopleider schijf ik artikelen en maak ik video’s fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën geordend per thema en een groep onderwijsprofessionals waar je je inhoudelijke vragen aan kunt stellen.

1. Wat zijn de 8 Ontwikkelingsfasen van Erikson?

Erik Eriksons theorie van psycho-sociale ontwikkeling is een fundamentele benadering die de acht stadia beschrijft welke een gezond individu doorloopt van geboorte tot dood.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/persoonlijkheidsontwikkelingstheorie-van-erikson/‘

Deze stadia markeren belangrijke momenten in onze sociaal-emotionele ontwikkeling, waarbij we geconfronteerd worden met verschillende behoeften, vragen stellen en mensen ontmoeten die ons gedrag en leren beïnvloeden. Erikson’s benadering biedt diepgaand inzicht in hoe individuen evolueren en zich aanpassen door de verschillende fasen van het leven. We behandellen de acht stadia onder de afbeelding één voor één.

Fase 1: Vertrouwen versus Wantrouwen (1-2 jaar)

In deze cruciale fase leren baby’s of ze de wereld kunnen vertrouwen. Dit gevoel van vertrouwen wordt ontwikkeld wanneer de behoeften consequent worden vervuld door verzorgers, voornamelijk de moeder. Een solide basis van vertrouwen stelt ons in staat om in de toekomst anderen te vertrouwen. Angst en inconsistente zorg kunnen echter leiden tot gevoelens van wantrouwen.

Fase 2: Autonomie versus Schaamte en Twijfel (2-4 jaar)

Tijdens de vroege kinderjaren beginnen kinderen hun onafhankelijkheid te verkennen, met de vraag: “Is het oké om mij te zijn?” Het aanmoedigen van zelfontdekking leidt tot zelfvertrouwen, terwijl overmatige kritiek of controle kan resulteren in schaamte en twijfel. In deze fase spelen beide ouders een essentiële rol.

Fase 3: Initiatief versus Schuld (4-5 jaar)

Kleuters nemen initiatief en proberen nieuwe dingen uit. Dit is een tijd waarin ze basisprincipes leren en hun interesses verkennen. Aanmoediging van het gezin bevordert initiatief, terwijl afkeuring kan leiden tot schuldgevoelens over hun verlangens en acties.

Fase 4: Vlijt versus Minderwaardigheid (5-12 jaar)

Op schoolleeftijd ontdekken kinderen hun interesses en capaciteiten. Erkenning en aanmoediging dragen bij aan een gevoel van vlijt, terwijl negatieve feedback kan leiden tot gevoelens van minderwaardigheid. Goed opgezette beloningsystemen zijn in deze fase dan ook effectief. lees hierover meer in het artikel over ‘Het juist toepassen van Positive Behavior Support (PBS)‘. Leraren en leeftijdsgenoten worden nu belangrijke invloeden.

Fase 5: Identiteit versus Rolverwarring (13-19 jaar)

Adolescentie is een periode van het verkennen van verschillende sociale rollen en het ervaren van een identiteitscrisis. Een ondersteunende omgeving helpt bij het ontwikkelen van een sterke identiteit, terwijl beperkingen en conflicten kunnen leiden tot verwarring over wie ze zijn. Bekijk voor een verdieping op fase 5 de volgende video. Lees verder voor fase 6.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/persoonlijkheidsontwikkelingstheorie-van-erikson/‘

Fase 6: Intimiteit versus Isolatie (20-40 jaar)

In de vroege volwassenheid staan relaties en intimiteit centraal. Succesvolle relaties leiden tot geluk en zelfverzekerdheid, terwijl mislukkingen kunnen resulteren in isolatie en eenzaamheid. Vrienden en partners zijn cruciaal in deze fase.

Fase 7: Generativiteit versus Stagnatie (40-65 jaar)

Volwassenheid wordt gekenmerkt door de wens om bij te dragen aan de samenleving en het welzijn van de volgende generatie. Het gevoel van nuttigheid en creativiteit leidt tot generativiteit, terwijl het niet oplossen van eerdere conflicten kan leiden tot stagnatie.

Fase 8: Ego-integriteit versus Wanhoop (65-overlijden)

In de laatste fase van het leven kijken individuen terug op hun leven. Tevredenheid over het geleefde leven leidt tot ego-integriteit, terwijl spijt en onvervulde doelen kunnen leiden tot wanhoop.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/naam_artikel’

2. Welke verwarringen bestaan er binnen de psycho-sociale ontwikkeling?

In Erik Eriksons theorie van psycho-sociale ontwikkeling speelt het concept van verwarring een sleutelrol, met name in de stadia van “Identiteit versus Rolverwarring” en “Intimiteit versus Isolatie”. Tijdens de adolescentie, een cruciale fase voor de vorming van identiteit, worstelen jongeren met de vraag wie ze zijn en wat hun plaats in de wereld is. Deze periode van zoeken en experimenteren kan leiden tot rolverwarring, waarbij jongeren zich onzeker voelen over hun sociale identiteit en richting. Deze verwarring kan versterkt worden door druk van leeftijdsgenoten, verwachtingen van ouders en de blootstelling aan diverse sociale rollen en normen. Lees voor meer informatie ook het artikel over de ‘Ecologische systeemtheorie van Urie Bronfenbrenner‘.

Erikson beschrijft, naast de verschillende aspecten van identiteit, ook de verwarringen die kunnen optreden tijdens de fase van identiteitsvorming. Deze verwarringen kunnen variëren van mild tot intens en zijn niet inherent negatief voor de ontwikkeling. In veel gevallen groeien jongeren over deze verwarringen heen, waarbij de opgedane ervaringen hen sterker en wijzer maken.

We bespreken verschillende soorten verwarringen die kunnen optreden, waaronder rolfixatie, tijdverwarring, autoriteitenverwarring, werkverlamming, biseksuele verwarring, verlegenheid, en verwarring over waarden. We behandelen ze één voor één in de video en de tekst onder de video.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/persoonlijkheidsontwikkelingstheorie-van-erikson/‘

Rolfixatie

Bij rolfixatie staan individuen niet open voor nieuwe mogelijkheden om te experimenteren, wat cruciaal is voor de ontwikkeling van hun eigen identiteit. Docenten kunnen door middel van groepsactiviteiten leerlingen uitdagen op een veilige manier te experimenteren en zichzelf te ontdekken.

Tijdverwarring

Tijdverwarring houdt in dat iemand onvoldoende grip heeft op de tijd, wat kan leiden tot uitdagingen met plannen of het vormen van een realistisch beeld van de toekomst. Autoriteitenverwarring treedt op wanneer individuen moeite hebben met functioneren binnen een hiërarchisch systeem, en werkverlamming beschrijft de onmogelijkheid om een werkidentiteit te ontwikkelen door gevoelens van minderwaardigheid.

Biseksuele verwarring

Biseksuele verwarring betreft de zoektocht naar en de worsteling met seksuele identiteit en normen. Verlegenheid kan een significante barrière vormen in sociale interacties en de deelname aan groepsactiviteiten. Tot slot kan verwarring over waarden leiden tot een normloos bestaan, waarbij jongeren worstelen om fundamentele waarden en idealen in hun levensstijl te integreren.

Deze video benadrukt dat hoewel deze verwarringen uitdagend kunnen zijn, ze een integraal onderdeel vormen van de ontwikkeling naar volwassenheid. Het is niet per definitie slecht om door deze fasen van verwarring te gaan; in feite kunnen jongeren, door het overwinnen van deze obstakels, groeien en rijpen in hun persoonlijke en sociale ontwikkeling.

Autoriteitenverwarring

Autoriteitenverwarring ontstaat wanneer individuen niet goed kunnen functioneren binnen een hiërarchisch systeem, omdat ze hun eigen positie en die van anderen binnen dit systeem niet accepteren. Dit kan zich manifesteren in een leeromgeving waarbij een student bijvoorbeeld moeite heeft met het accepteren van de autoriteit van docenten, wat leidt tot een conflict of weerstand tegen de schoolregels. Deze vorm van verwarring wijst op een strijd met het begrijpen en accepteren van gestructureerde sociale rollen en kan invloed hebben op de interactie binnen formele en informele autoriteitsstructuren.

Werkverlamming

Werkverlamming verwijst naar het gevoel van een individu minderwaardig te zijn en ontoereikende capaciteiten te bezitten, wat hen belemmert in het ontwikkelen van een werkidentiteit. Dit kan leiden tot een gebrek aan motivatie of angst voor falen in werk- of schoolgerelateerde taken. Individuen met werkverlamming voelen zich vaak overweldigd door de verwachtingen die aan hen worden gesteld en kunnen moeite hebben met het vinden van een richting in hun carrière of academische inspanningen.

Verlegenheid

Verlegenheid is een vorm van sociale angst die kan leiden tot het vermijden van sociale interacties of het deelnemen aan groepsactiviteiten. Dit kan vooral zichtbaar zijn in schoolsettings, waar verlegen studenten zich terughoudend kunnen voelen om vragen te stellen, deel te nemen aan discussies of presentaties te geven. Verlegenheid kan de persoonlijke ontwikkeling belemmeren doordat het individuen ervan weerhoudt hun volledige potentieel te verkennen en uit te drukken in sociale contexten.

Verwarring over Waarden

Verwarring over waarden ontstaat wanneer individuen moeite hebben met het integreren van fundamentele waarden en idealen van de samenleving in hun eigen levensstijl. Dit kan leiden tot een gevoel van desoriëntatie of normloosheid, waarbij jongeren het onderscheid tussen goed en kwaad uit het oog verliezen. In extreme gevallen kan dit individuen op een pad zetten dat afwijkt van sociaal aanvaarde normen, wat resulteert in gedrag dat als afwijkend of destructief kan worden beschouwd.

Elk van deze verwarringen markeert een uitdaging in het proces van identiteitsontwikkeling en sociaal-emotionele groei. Het is belangrijk voor opvoeders, ouders en verzorgers om deze signalen te herkennen en ondersteuning te bieden die individuen helpt deze verwarringen te overwinnen en hun identiteit op een gezonde manier te ontwikkelen.

3. Waar komt de Persoonlijkheidsontwikkelingstheorie vandaan?

In de psychologie biedt de theorie van Erik Erikson een kader waardoor je de persoonlijkheidsontwikkeling kunt bekijken. Erikson, een gerenommeerd psychoanalyticus en psycholoog, heeft met zijn theorie van psychosociale ontwikkeling een blijvende impact gehad op hoe we menselijk gedrag en groei begrijpen. Zijn werk vindt zijn oorsprong in dat van Sigmund Freud en breidt zich uit naar de sociaal-emotionele aspecten van ontwikkeling, dit levert diepgaander inzicht op voor opvoeders, psychologen en anderen die betrokken is bij de begeleiding van jongeren.

4. Ontwikkelingsfasen en de onderwijspraktijk

Voor docenten en opvoeders biedt Eriksons theorie een waardevol kader om de gedragingen en reacties van leerlingen binnen de educatieve omgeving te interpreteren. Door inzicht te krijgen in de onderliggende stadia van ontwikkeling, kunnen zij ondersteunende strategieën implementeren die niet alleen academische prestaties bevorderen maar ook bijdragen aan de algehele emotionele en sociale welzijn van de student. In dit artikel zullen we dieper ingaan op elk van deze fasen, met een bijzondere focus op de implicaties voor het onderwijs en hoe docenten effectieve ondersteuning kunnen bieden doorheen de verschillende stadia van de persoonlijkheidsontwikkeling.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘