Het IJsbergmodel Van David MacIeland

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 12 januari 2025
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat Is Het Competentiemodel Van MacIeland?
2. Hoe Werkt Het IJsbergmodel Van MacIeland?
   • Als eerst Boven de waterlijn: het zichtbare deel
   • Dan nu Onder de waterlijn: het onzichtbare deel
3. Hoe reflecteer je met het IJsbergmodel?
   • Wat doe ik?
   • Wat vind ik?
   • Wat wil ik?
4. Gratis Reflectieformulier!
5. Van Onder Naar Boven Reflecteren

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in het IJsbergmodel van David MacIeland.

Na het lezen van dit artikel ken je de onderdelen van het ijsbergmodel, hun werking en een set met bijpassende vragen zodat je het model kunt inzetten als reflectie-instrument.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden.

Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Wat Is Het Competentiemodel Van MacIeland?

McClelland ontwikkelde het Competentiemodel vanuit de noodzaak om de belangrijkste competenties te identificeren die vereist zijn voor succes in verschillende rollen en beroepen.

McClelland erkende dat traditionele intelligentie- en vaardigheidsmetingen onvoldoende waren om werkprestaties en succes te voorspellen. Hij geloofde dat competenties, die een combinatie zijn van kennis, vaardigheden, capaciteiten en persoonlijke kenmerken, cruciaal waren voor effectieve prestaties op de werkplek.

McClelland ontwikkelde het IJsbergmodel van Competenties als reactie op de behoefte aan een uitgebreid kader om individuele competenties te begrijpen en te beoordelen.

2. Hoe Werkt Het IJsbergmodel Van MacIeland?

Het IJsbergmodel van McClelland is oorspronkelijk ontworpen als instrument voor organisaties, maar is ook erg geschikt voor professionele reflectie van docenten en reflectie door leerlingen.

Het model vergelijkt een persoon of organisatie met een ijsberg, waarbij het grootste deel onder water en dus onzichtbaar is. Het ijsberbmodel onderscheid een bovenstroom (het zichtbare, boven de waterlijn) en een onderstroom (het onzichtbare, onder de waterlijn).

Het model maakt zo inzichtelijk wat er aan de oppervlakte zichtbaar is en wat er onder de oppervlakte speelt. 

Als eerst Boven de waterlijn: het zichtbare deel

Het deel van de ijsberg dat boven water uitsteekt, symboliseert de aspecten die direct waarneembaar zijn zoals:

• Gedrag: De handelingen en acties die iemand uitvoert.
• Kennis: De informatie en expertise die iemand bezit.
• Vaardigheden: De competenties en talenten die worden ingezet. en
• Ervaring: De opgedane praktijk- en achtergrondervaring.

Dit zijn de elementen die we kunnen zien en beoordelen, zoals hoe iemand een taak uitvoert of communiceert binnen een team.

Dan nu Onder de waterlijn: het onzichtbare deel

Het grootste deel van de ijsberg bevindt zich onder water en staat voor de onzichtbare factoren die het zichtbare gedrag beïnvloeden. dit zijn: 

• Opvattingen en overtuigingen: De gedachten en aannames die iemand heeft over zichzelf en de wereld.
• Normen en waarden: Wat iemand belangrijk vindt en welke principes hij of zij hanteert.
• Zelfbeeld: Hoe iemand zichzelf ziet en waardeert.
• Drijfveren en motieven: De innerlijke motivatie en redenen waarom iemand iets doet.
• Karakter en persoonlijkheid: De diepgewortelde eigenschappen en kenmerken van een persoon.

Deze onderliggende aspecten bepalen grotendeels hoe iemand zich gedraagt, maar zijn niet direct zichtbaar voor anderen.

3. Hoe Reflecteer Je Met Het IJsbergmodel?

Het IJsbergmodel biedt een handige structuur om te reflecteren op professioneel handelen als docent of het handelen van leerlingen in de klas.

Het model kan effectief worden ingezet voor reflectie door gebruik te maken van gerichte reflectievragen. Deze vragen helpen je zowel de zichtbare (bovenstroom) als de onzichtbare (onderstroom) lagen van je handelen te onderzoeken.

Ik behandel drie niveaus van reflectievragen binnen het model. Wat doe ik?, wat vind ik? en wat wil ik? 

Wat doe ik? (de Boven water, zichtbare laag)

Denk aan vragen zoals:

• Gedrag: Hoe ga ik dit aanpakken? Welke stappen onderneem ik om mijn handelingen effectief te maken?
• Kennis: Welke informatie heb ik nodig? Waar kan ik die kennis vandaan halen?
• Vaardigheden: Welke vaardigheden zet ik in?
• Ervaring: Welke relevante ervaring heb ik? Wat kan ik uit eerdere ervaringen gebruiken?

Wat vind ik? (de Onder water, minder zichtbaar of onzichtbaar)

Denk aan vragen zoals:

• Opvattingen en overtuigingen: Waarom denk ik op deze manier? Wat zou er veranderen als ik mijn overtuiging aanpas?
• Normen en waarden: Hoe passen mijn normen en waarden bij mijn professionele rol? Wat vind ik belangrijk in mijn werk? Hoe kan ik samenwerken met anderen?
• Zelfbeeld: Hoe zie ik mezelf in deze situatie? Wat denk ik dat anderen van mij vinden? Hoe beïnvloedt dit mijn handelen?

Wat wil ik? (de Onder water, diepere drijfveren)

Denk aan vragen zoals:

• Drijfveren en Motieven: Wat drijft mij in mijn werk? Wat geeft mij energie en voldoening? Waar wil ik naartoe op langere termijn? Wat vind ik belangrijk in mijn leven en werk?
• Karakter en persoonlijkheid: Hoe beïnvloeden mijn persoonlijke eigenschappen wat ik wil bereiken en waar ik voor gemotiveerd ben?

4. Gratis Reflectieformulier!

Ik heb dit gratis gemaakt dat je helpt je bij het maken van een volledige reflectie in het IJsbergmodel.

Je kunt het reflectieformulier (in Word of Excel format) downloaden op de community van een meester in leren via deze link.

5. Van Onder Naar Boven Reflecteren

Nadat je je reflectie hebt doorlopen van boven naar beneden (van gedrag naar drijfveren), kun je nog eens terugkijken en de volgorde omdraaien.

Wat verandert er als je begint met de vraag “Wat wil ik?” en vervolgens kijkt naar “Wat vind ik?” en “Wat doe ik?”.

Door op deze manier te reflecteren, kun je vaak tot nieuwe inzichten komen over hoe je diepere drijfveren en overtuigingen je zichtbare gedrag sturen.

Deze reflectiemethode helpt niet alleen om zichtbare acties beter te begrijpen, maar ook om de onzichtbare lagen – zoals persoonlijke drijfveren en overtuigingen – bewust te maken.

Dit helpt bij het vormgeven van gerichte gedragsverandering en het maken van meer bewuste keuzes in professioneel handelen.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘