Het curriculaire spinnenweb: ‘bekijk je curriculum als plan voor leren!’

Auteur: Basten Berg
Gepubliceerd: 16 november 2024
Redacteur: Gezocht
‘Wil je dit artikel redigeren? Dat kan! Heb je een foutje gevonden of mis je informatie? Stuur dan een mail naar bastenberg@eenmeesterinleren.nl en help zo mee om het onderwijs te verbeteren.‘

Inhoudsopgave

1. Wat is een curriculair spinnenweb?
2. Hoe werkt het curriculaire spinnenweb?
3. Wat zijn de drie leerplanniveaus?
4. Wat zijn de 10 leerplanonderdelen van het spinnenweb
5. Waarom constructive alignment in het spinnenweb?

Welkom op het platform eenmeesterinleren.nl. Een plek voor leraren, andere onderwijsprofessionals en iedereen die geïnteresseerd is in het curriculair spinnenweb Van den Akker.

Na het lezen van dit artikel ken je de componenten van het spinnenweb, zie je de samenhang in een curriculum en kun je deze kennis inzetten bij het ontwerpen van jouw onderwijs.

Vanuit mijn achtergrond als leraar biologie, onderwijskundige en lerarenopleider schrijf ik artikelen en maak ik video’s om fundamentele theorieën over onderwijs, leren en lesgeven begrijpelijk aan te bieden. Op de community voor leraren vind je een overzicht van alle uitgewerkte theorieën, geordend per thema en een groep collega’s om samen mee te leren.

1. Wat is een curriculair spinnenweb?

Van den Akker noemt een curriculum een ‘plan voor leren’ ofwel een leerplan. Hij bedacht in 2003 een verhelderende manier om dat te visualiseren, het zogenaamde curriculaire spinnenweb. Het curriculaire spinnenweb is dus een grafische weergave van een curriculum.

Het curriculaire spinnenweb bevat 10 leerplanonderdelen. Dit zijn basisvisie, ​Leerdoelen, ​Leerinhoud, ​Leeractiviteiten, ​Docentrollen, ​Bronnen en materialen, ​Groeperingsvormen, ​Leeromgeving, ​Tijd en  ​Toetsing. Elk van de tien leerplanonderdelen bevat een vraag over het leerplan van leerlingen. Alle leerplan aspecten zijn verbonden met de visie en idealiter ook met elkaar. Ik Voordat ik inga hoe je dit model in de onderwijspraktijk kunt inzetten ga ik in dit artikel eerst in op de werking van het model.

‘Deze video is gewoon vrij te gebruiken! Link wel even naar ‘https://eenmeesterinleren.nl/curriculair-spinnenweb-van-den-akker/‘

2. Hoe werkt het curriculaire spinnenweb?

Bij onderwijsontwikkeling is elk van de leerplan aspecten aan verandering onderhevig. De kern van een leerplan wordt doorgaans bepaald door visie in combinatie met de doelen, de leerinhoud en de leeractiviteiten. Veranderingen in deze kern hebben meestal ook grote wijzigingen in de andere leerplan onderdelen tot gevolg.

Bijvoorbeeld wanneer een school als visie heeft om leerlinggestuurd onderwijs te gaan geven, dan zal de docentenrol verschuiven van kennisoverdrager naar begeleider van het leerproces. De leeractiviteiten zullen minder meer leerlinggestuurd worden en het zit er ook dik in dat de leerlingen meer keuzevrijheid krijgen in het tijdstip en de locatie waarop geleerd wordt.

3. Wat zijn de drie leerplanniveaus?

Van den Akker onderscheidt in het model drie leerplanniveaus: macro-, meso- en microniveau. Elk niveau heeft een eigen bereik, eigen betrokkenen en specifieke leerplan producten (Van den Akker,  2003). In de tabel zie je de niveaus en voorbeelden van ‘leerplan producten’ bij kunstzinnige oriëntatie. Zo worden op macro niveau de kerndoelen geformuleerd door het ministerie. Op meso niveau maakt de schoolleiding een beleidsplan en op micro niveau gaat het om de inrichting van de het onderwijs zelf.

Door de beantwoording van de kernvragen krijgt het onderwijsontwerp invulling van micro- tot macroniveau. Ik ga in dit artikel niet dieper in op het macro- en mesoniveau maar wel op het micro niveau. Dit want dit gaat over het ontwikkelen van een les- of lessenreeks zelf. Meer informatie over de niveaus kun je vinden op de website van het SLO.

Let op! Als docent maak je wel gebruik van de leerplanproducten op de hogere niveaus. Als deze niveaus niet in voor elkaar zijn zul je hier tijdens het ontwerpen last van hebben. Als je aan de slag gaat met ontwerpen kun je de kernvragen bij de leerplanonderdelen uit het model specifieker maken. In de volgende alinea is een specifiekere set vragen uitgewerkt die kunnen dienen als handvaten bij het ontwerpen van onderwijs. In de community van een meester in leren vindt je een invul format, dat kan helpen bij het uitwerken van de leerplanonderdelen.

4. Wat zijn de 10 leerplanonderdelen van het spinnenweb?

Het curriculaire spinnenweb bevat 10 leerplanonderdelen. Dit zijn basisvisie, ​Leerdoelen, ​Leerinhoud, ​Leeractiviteiten, ​Docentrollen, ​Bronnen en materialen, ​Groeperingsvormen, ​Leeromgeving, ​Tijd en  ​Toetsing. Elk van de tien leerplanonderdelen bevat een vraag over het leerplan van leerlingen.

• Basisvisie: Wat is het motief voor deze les(senreeks)? Vanuit welke vak-ontwikkelingen of pedagogisch-didactische visie is de les(senreeks) opgezet?
• Leerdoelen: Wat moet er met de opdracht of les worden bereikt? Wat kunnen leerlingen na de opdracht of les wat nu nog niet (voldoende) lukt? Wat kan of moet er aan het eind van de opdracht of les worden getoetst?
• Leerinhouden: Wat leren leerlingen van de les(senreeks)? Gaat het om vakinhouden, om (vak)vaardigheden of attitudes?
• Leeractiviteiten: Hoe leren en werken de leerlingen gedurende de opdracht of les? Welk gedrag of welke activiteiten laten ze zien?
• Docentrollen: Wat is de rol van de docent bij de les(senreeks)? En die van eventuele anderen (bijvoorbeeld toa’s, mentoren)?
• Leerbronnen en leermiddelen: Welke middelen heb je nodig voor je les(senreeks)? In welke vorm: digitaal (elo?), papier?
• Groeperingsvorm: Leren leerlingen in groepjes? Hoe groot is de totale groep leerlingen?En de groepjes? Hoe en door wie is de groep samengesteld? En de groepjes?
• Tijd: Wanneer vindt de les(senreeks) plaats? Hoeveel tijd beslaat de les(senreeks)? Wat betekent dit voor de inroostering en de planning?
• Plaats: Waar leren de leerlingen gedurende de les(senreeks)? Binnen of ook buiten de school? Indien ook op school: in welke lokalen?
• Beoordeling: Hoe wordt getoetst wat de leerlingen hebben geleerd? Schriftelijk, mondeling, via een onderzoeks- of ontwerpopdracht, een practicumtoets, een presentatie?

5. Waarom constructive alignment in het spinnenweb?

Voor een volledig onderwijsontwerp moet elk van de leerplan aspecten worden ingekleurd door antwoord te geven op de kernvragen van de leerplanonderdelen hierboven. Het is het mooiste als deze keuzes met elkaar te harmoniëren. Ze mogen in ieder geval niet tegenstrijdig zijn. Dit wordt ook wel constructive alignment genoemd. Ofwel: passen de gekozen leerdoelen daadwerkelijk bij de geformuleerde basisvisie? En sluiten de gekozen leerinhouden aan bij de leerdoelen? Passen de gekozen leermaterialen bij de leerinhouden? Etcetera. Lees voor meer informatie ook het artikel over constructive alignment.

‘Heb je vanuit je expertise of ervaring aanvullingen of kritiek op het artikel? Deze input is altijd welkom! Stuur dan een mail naar support@eenmeesterinleren.nl, zodat we informatie toe kunnen voegen of de fout kunnen herstellen!‘